Về chế định hộ gia đình

BP - Bộ luật dân sự năm 1999 và Bộ luật dân sự sửa đổi năm 2005 đều có chế định về “Hộ gia đình”. Tức là, trong 2 bộ luật này đều ghi nhận hộ gia đình là một chủ thể độc lập của quan hệ pháp luật dân sự. Cụ thể, tại Điều 116 của Bộ luật dân sự năm 1999 có quy định về hộ gia đình như sau:

1. Những hộ gia đình mà các thành viên có tài sản chung để hoạt động kinh tế chung trong quan hệ sử dụng đất, trong hoạt động sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp và trong một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định, là chủ thể trong các quan hệ dân sự đó. 2. Những hộ gia đình mà đất ở được giao cho hộ cũng là chủ thể trong quan hệ dân sự liên quan đến đất ở đó. Và tại Điều 106 trong Bộ luật dân sự sửa đổi năm 2005 quy định về hộ gia đình như sau: Hộ gia đình mà các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định là chủ thể khi tham gia quan hệ dân sự thuộc các lĩnh vực này.

Qua thời gian áp dụng các quy định của Bộ luật dân sự 1999 và 2005 về hộ gia đình là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự đã làm nảy sinh quá nhiều bất cập, trong các văn bản pháp luật hiện hành chưa có quy định nào giải thích hay định nghĩa thế nào là hộ gia đình - với tư cách là một chủ thể độc lập trong quan hệ pháp luật dân sự dẫn đến có nhiều cách hiểu khác nhau về hộ gia đình. Vì vậy, trong dự thảo Bộ luật dân sự (sửa đổi) đã không ghi nhận hộ gia đình là một chủ thể độc lập của quan hệ pháp luật dân sự sẽ làm giảm đi những khó khăn cho các cơ quan công chứng, tòa án khi phải xác định hộ gia đình là gì, bao gồm các thành viên nào.

Mặc dù không ghi nhận hộ gia đình là một chủ thể độc lập của quan hệ pháp luật dân sự, nhưng trong dự thảo Bộ luật dân sự sửa đổi (Điều 237) ngày 17-6-2014 chỉ ghi nhận sở hữu chung của hộ gia đình là sở hữu chung theo phần sẽ tạo ra cơ chế phù hợp cho các chủ thể khi xác lập các giao dịch liên quan đến tài sản chung của hộ gia đình. Tuy nhiên, bên cạnh đó, việc không quy định hộ gia đình là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự sẽ dẫn đến một số hệ lụy như: phải rà soát, sửa đổi rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật có quy định về hộ gia đình; nhiều quan hệ pháp luật hiện hành do hộ gia đình thực hiện vẫn đang được pháp luật thừa nhận và bảo vệ cũng như nhiều thủ tục hành chính, giấy tờ pháp lý liên quan đến hộ gia đình sẽ tiếp tục xử lý như thế nào, theo lộ trình nào cho hợp lý để đảm bảo quyền, nghĩa vụ của hộ gia đình cũng như các thành viên của hộ gia đình trong các giao dịch đã thực hiện, đồng thời vẫn cần bảo đảm sự ổn định của các giao dịch dân sự.

Về vấn đề này, tôi đề xuất ý kiến là đối với hộ gia đình cần phải có phương án trước mắt và lâu dài: Về trước mắt, cần hoàn thiện các điểm còn bất cập của quy định về hộ gia đình tại Bộ luật dân sự năm 2005 và chỉ nên giới hạn các giao dịch của hộ gia đình liên quan đến tài sản chung là quyền sử dụng đất. Về lâu dài, không nên ghi nhận đây là một chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự vì đặc tính thiếu ổn định và bền vững của hộ gia đình cũng như khó xây dựng các quy định để điều chỉnh các quan hệ nội bộ giữa những thành viên trong gia đình.    

B.P