Tôn trọng và bảo vệ quyền dân sự

BP - Trong Dự thảo Bộ luật Dân sự sửa đổi đã bổ sung quy định: Khi người dân có yêu cầu về giải quyết vụ, việc dân sự thì tòa án nhân dân không được từ chối vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Trong trường hợp chưa có điều luật thì tòa án cần áp dụng quy định về áp dụng tập quán, áp dụng tương tự quy định của pháp luật, các nguyên tắc cơ bản được quy định trong Bộ luật Dân sự và lẽ công bằng để xem xét, giải quyết vụ, việc dân sự của người dân.

Về vấn đề này, ngay sau khi dự thảo được công bố để lấy ý kiến đóng góp của các cấp, các ngành và nhân dân trong cả nước thì đã có ý kiến cho rằng: Trong điều kiện kinh tế - xã hội và pháp luật hiện nay của Nhà nước ta thì quy định này là khó có tính khả thi. Thứ hai là quy định này đòi hỏi thẩm phán phải có điều kiện và năng lực chuyên môn cao về giải thích pháp luật. Trong khi đó, Hiến pháp lại quy định “thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”. Thứ ba là quy định này thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật về tố tụng dân sự.

Tuy nhiên, theo suy nghĩ của người viết bài này và xét từ thực tế ở nước ta hiện nay, quy định như trong dự thảo là hoàn toàn phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của tòa án được quy định tại Khoản 3, Điều 102, Hiến pháp năm 2013. Theo đó, “tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”.

Thứ hai, theo nội dung, tinh thần của Hiến pháp thì Nhà nước phải có trách nhiệm tạo cơ chế pháp lý đầy đủ để các quyền dân sự được công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm được thực hiện. Vì vậy, việc bổ sung quy định nêu trên là cần thiết nhằm góp phần thực hiện trách nhiệm này của Nhà nước. Mặt khác, trong thời gian qua, do thiếu quy định này của luật nên khi có yêu cầu của người dân thì Tòa án còn gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ hiến định của mình.

Thứ ba, nguyên tắc áp dụng tập quán và quy định tương tự của pháp luật trong trường hợp không có quy định của luật đã được ghi nhận trong Bộ luật Dân sự năm 1995 và Bộ luật Dân sự năm 2005. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành chưa có quy định về trách nhiệm của tòa án trong việc áp dụng tập quán và quy định tương tự của pháp luật để giải quyết các vụ, việc dân sự.

Thứ tư, thực tiễn lập pháp của một số nước cho thấy, trong Bộ luật Dân sự của các nước đều có quy định về vấn đề này. Theo đó, trong trường hợp không có quy định của luật thì thẩm phán cũng không được phép từ chối giải quyết yêu cầu về bảo vệ quyền dân sự của người dân.

Từ những phân tích trên, tòa án nhân dân các cấp không được từ chối vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Trường hợp chưa có điều luật quy định thì tòa án cần áp dụng quy định về áp dụng tập quán, áp dụng tương tự quy định của pháp luật, các nguyên tắc cơ bản được quy định trong Bộ luật Dân sự và lẽ công bằng để xem xét, giải quyết vụ, việc dân sự của người dân.

N.V