Tìm hiểu về ngày giỗ Tổ Hùng Vương

Lễ giỗ quốc tổ Hùng Vương còn có tên gọi khác là Lễ hội đền Hùng. Đây là một lễ hội lớn để mỗi người dân nước Việt Nam dù ở trong nước hay nước ngoài tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn công lao lập quốc của các vua Hùng. Và không biết câu ca dao dưới đây có tự bao giờ, nhưng nó đã đi vào lòng mỗi người dân Việt Nam từ thế hệ này sang thế hệ khác:

Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng ba.

Hàng ngàn năm nay, Đền Hùng - nơi cội nguồn của dân tộc, của đất nước luôn là biểu tượng tôn kính, linh nghiêm quy tụ và gắn bó với dân tộc Việt Nam. Mặc dù không ai quên, nhưng biết và hiểu được lịch sử về ngày này thì lại không phải ai cũng rõ. Và bài viết dưới đây không ngoài mục đích giúp bạn đọc hiểu rõ hơn cội nguồi của ngày giỗ Quốc tổ.

Trong bản ngọc phả được viết vào thời nhà Lê sơ - đời vua Lê Thánh Tông (1470) và đến thời nhà Lê trung hưng - đời vua Lê Kính Tông (năm 1601) cho sao chép lại và đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, có ghi rằng: ...Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đổi... Điều này cho thấy, từ thời Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm giỗ Tổ ngày 10 tháng 3 âm lịch. Bù lại họ được miễn nộp thuế 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính.

Đến đời nhà Nguyễn, cụ thể là vào năm Khải Định thứ 2 (1917), Tuần phủ Phú Thọ khi đó là Lê Trung Ngọc đã trình lên bộ Lễ định ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế (Quốc lễ, Quốc giỗ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn và Tuần phủ tỉnh Phú Thọ lập năm Bảo Đại thứ 15 (1940) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận: Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ  vào ngày 11 tháng Ba là do dân sở tại làm lễ. Kể từ đây, ngày giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng luật pháp.

Kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, đặc biệt là đạo đức “uống nước nhớ nguồn”, ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 22/SL - CTN ngày 18 tháng 2 năm 1946 cho công chức nghỉ ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức các hoạt động giỗ Tổ Hùng Vương - hướng về cội nguồn dân tộc. Trong ngày giỗ Tổ năm Bính Tuất (1946) - năm đầu tiên của Chính phủ mới được thành lập, cụ Huỳnh Thúc Kháng - Quyền Chủ tịch nước đã dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm cáo với Tổ tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong Tổ tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có hai lần về thăm Đền Hùng (19-9-1954 và 19-8-1962). Tại đây Người đã có câu nói bất hủ: Các Vua Hùng đã có công dựng nước - Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước. Người còn nhắc: Phải chú ý bảo vệ, trồng thêm hoa, thêm cây cối để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp đẽ, thành công viên lịch sử cho con cháu sau này đến tham quan.

Năm 1995, ngày giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm. Ngành Văn hóa thông tin - thể thao phối hợp với các ngành chức năng đã tổ chức lễ hội trong thời gian 10 ngày (từ 1 đến 10-3 âm lịch). Tại Nghị định số 82/2001/NĐ-CP về nghi lễ Nhà nước, trong đó có nội dung quy định cụ thể về quy mô tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương, cụ thể như sau:

“Năm chẵn” là số năm kỷ niệm có chữ số cuối cùng là “0”; Bộ Văn hóa - Thông tin và Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội; mời đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể dự lễ dâng hương. “Năm tròn” là số năm kỷ niệm có chữ số cuối cùng là “5”; Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội; mời đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể dự lễ dâng hương. “Năm lẻ” là số năm kỷ niệm có các chữ số cuối cùng còn lại. Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội; mời lãnh đạo Bộ Văn hóa - Thông tin dự lễ dâng hương và tổ chức các hoạt động trong lễ hội.

Ngày 2-4-2007, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày giỗ Tổ Hùng Vương (10-3 âm lịch). Kể từ đây, ngày 10-3 âm lịch hàng năm đã trở thành ngày lễ lớn - QUỐC LỄ mang ý nghĩa bản sắc văn hóa dân tộc.

Ngày 6-12-2012, UNESCO đã chính thức công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Và với mọi người dân đất Việt, ngày giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng còn là dịp để giáo dục truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, lòng biết ơn sâu sắc các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước. Đồng thời, đây cũng là dịp để các thế hệ hôm nay và mãi mãi về sau luôn khắc ghi lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Các Vua Hùng đã có công dựng nước - Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước.

ĐT
(Tổng hợp)