Thuật ngữ “vật quyền” và “trái quyền”

BP - Bộ Tư pháp vừa công bố Dự thảo Bộ luật Dân sự sửa đổi để lấy ý kiến đóng góp của các cấp, ngành và toàn dân. Một trong những điểm mới của dự thảo là có thể bao quát, dự báo được sự đa dạng, phong phú về quyền tài sản và cũng là để bảo đảm đúng tính chất pháp lý của quyền tài sản trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cụ thể, tên gọi và nội dung Phần thứ hai của Bộ luật Dân sự hiện hành là “tài sản và quyền sở hữu” đã được đổi tên gọi mới thành “vật quyền”. Tên gọi và nội dung Phần thứ ba của Bộ luật Dân sự hiện hành là “nghĩa vụ và hợp đồng” cũng đã được đổi thành tên gọi mới là “trái quyền”.

Theo suy nghĩ của tôi thì việc thay đổi trên là hoàn toàn phù hợp bởi những lý do sau đây: Thứ nhất, từ thời La Mã cho đến các nước có nền kinh tế thị trường hiện nay đều áp dụng cách phân chia quyền tài sản thành 2 loại cơ bản: Một là quyền cho phép chủ thể chi phối trực tiếp đối với vật mà không cần thông qua hành vi của người khác (vật quyền hay còn gọi là quyền đối vật); hai là quyền yêu cầu chủ thể khác thực hiện một công việc (trái quyền hay còn gọi là quyền đối nhân). Trên cơ sở phân loại này, nhà làm luật các nước có được một nguyên lý thống nhất trong việc xây dựng chế độ pháp lý tương ứng với các quyền tài sản có tính chất khác biệt. Như vậy, quy định quyền tài sản trong giao lưu dân sự thành vật quyền và trái quyền góp phần làm cho pháp luật của Việt Nam phù hợp hơn với thông lệ quốc tế. Trên cơ sở đó, chủ thể trong giao lưu dân sự được tự do lựa chọn thực hiện quyền tài sản phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện của mình để phát huy cao nhất giá trị kinh tế của tài sản và giá trị hàng hóa của sức lao động.

Thứ hai, Bộ luật Dân sự hiện hành đã ghi nhận một số quyền thể hiện nội dung của vật quyền như quyền sử dụng hạn chế bất động sản liền kề (Điều 274), quyền về lối đi qua bất động sản liền kề (Điều 275); có những quy định về các quyền của người không phải là chủ sở hữu đối với tài sản (Điều 173)... Tuy nhiên, vì không có nhận thức đúng về vật quyền, chưa phân biệt rõ vật quyền và trái quyền nên những quy định này có những hạn chế sau đây: chưa bao quát hết được các loại vật quyền cơ bản, chưa quy định được mối quan hệ giữa các quyền, hậu quả pháp lý trong việc xử lý các quyền; chưa quy định triệt để được về tính theo đuổi của người có vật quyền. Hậu quả là các quy định của Phần thứ hai “Tài sản và quyền sở hữu” chưa tạo được cơ sở pháp lý đầy đủ để phát huy tính “động” và khả năng khai thác giá trị kinh tế của tài sản ở nước ta.

Thứ ba, về lý thuyết có thể thay thế thuật ngữ khác cho “vật quyền”, “trái quyền” để dễ hiểu hơn đối với người dân. Ví dụ, thay vì dùng “vật quyền” thì dùng thuật ngữ “quyền sở hữu và quyền của người không phải là chủ sở hữu” hoặc “quyền sở hữu và các quyền liên quan đến quyền sở hữu”. Tuy nhiên, việc dùng các cụm từ nêu trên vừa không bảo đảm tính ngắn gọn của tên gọi phần này vừa không bảo đảm được nguyên lý cơ bản trong việc điều chỉnh pháp luật các quyền đối vật vì “quyền của người không phải là chủ sở hữu” hoặc các “quyền liên quan đến quyền sở hữu” không chỉ bao gồm các quyền đối vật mà còn có thể là các quyền đối nhân (trái quyền).

Thứ tư, thuật ngữ “vật quyền”, “trái quyền” có thể chưa thông dụng nhưng qua quá trình thi hành Bộ luật Dân sự, nghiên cứu khoa học và phổ biến pháp luật thì thuật ngữ này cũng sẽ dần trở thành quen thuộc, phổ biến.      

Hải An