Thị trường ca cao rộng mở: Cơ hội vàng cho nông dân lựa chọn đầu tư?

Giữa năm 2013, người trồng ca cao ở Bình Phước và các tỉnh có diện tích ca cao nói chung đã đốn bỏ hơn 3.000 ha do hiệu quả kinh tế thấp, cây bị bệnh nhiều. Tuy nhiên, theo dự báo thị trường ca cao trong những năm tới sẽ tăng nhanh, trong khi nguồn cung đang giảm mạnh. Hiện giá hạt ca cao tăng vọt từ 3.000 đến 3.500 đồng/kg lên 5.000 đến 5.500 đồng/kg. Đây có phải là cơ hội vàng cho ca cao Việt Nam? Và làm gì để nông dân đầu tư phát triển ca cao?

VÌ SAO NÔNG DÂN CHẶT BỎ CA CAO?

Theo số liệu của Cục trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), năm 1999, diện tích trồng ca cao cả nước là 900 ha, đến nay đã tăng lên 22.110 ha, trong đó 50% đã cho thu hoạch. Diện tích ca cao tập trung nhiều nhất ở tỉnh Bến Tre với khoảng 10.000 ha, còn lại ở các tỉnh Đông Nam bộ, Tây nguyên. Theo số liệu của Ban điều phối Ca cao Việt Nam (VCC), những tháng giữa năm 2013 nông dân ồ ạt chặt bỏ ca cao với tổng diện tích khoảng 3.135 ha, trong đó Bến Tre 1.408 ha, Bình Phước 555,6 ha, Đồng Nai 354 ha, Lâm Đồng 679 ha và Đắk Nông 107 ha.

Năm 1999, ngành nông nghiệp Bình Phước tổ chức hội thảo về tiềm năng phát triển ca cao, theo phương thức trồng xen trong vườn điều. Cả tỉnh có khoảng 30.000 ha điều có đủ tiêu chí để xen ca cao nhưng sau 13 năm mới có khoảng 1.000 ha trồng xen tập trung ở các câu lạc bộ ca cao Đức Liễu, Minh Hưng (Bù Đăng) và Tiến Hưng (Đồng Phú), trồng năm 2004-2005. Theo lý giải của nông dân, chặt bỏ ca cao để trồng các cây khác là do giá cả lên xuống bấp bênh, chi phí đầu tư cao, tốn nhiều công chăm sóc. Năm 2013, có thời điểm giá ca cao khô chỉ còn 35 ngàn đồng/kg, nếu trừ chi phí đầu tư, công thu hoạch thì nông dân lỗ nặng. Ngoài ra, do hạn hán kéo dài, không đủ nước tưới cộng thêm nấm bệnh nên năng suất ca cao thấp, trung bình khoảng 1,2 tấn/ha. Nếu so với các loại cây trồng xen canh dưới tán điều như cà phê, tiêu thì giá trị không bằng.

Trong thực tế, nhiều năm nay thị trường ca cao luôn sáng sủa, nhưng năm 1999, khi ngành nông nghiệp bắt đầu khuyến cáo nông dân đầu tư thì diện tích trống phù hợp để trồng thuần không còn nhiều. Ở Bến Tre ca cao được trồng xen trong vườn dừa. Riêng ở Đông Nam bộ và Tây nguyên được trồng xen trong vườn điều, cà phê. Ở Bình Phước, từ năm 2003 đến 2011 là thời hoàng kim của cao su nên nông dân đổ xô chặt điều trồng cao su. Hiện nay, giá cao su giảm nhưng hồ tiêu đang ở đỉnh điểm nên nông dân thanh lý điều ở diện tích có nước tưới để trồng tiêu. Ông Phan Văn Đon, Phó giám đốc Sở NN&PTNT cho rằng, ca cao mất mùa, bị bệnh là do nông dân bỏ không chăm sóc vì sức hấp dẫn của giá mủ cao su, hồ tiêu. Còn giá thấp, bấp bênh cũng là thực trạng chung của nông sản Việt Nam.

THỊ TRƯỜNG RỘNG MỞ

Khác với nhiều nông sản đang trong tình trạng “khủng hoảng thừa” thì thị trường hạt ca cao đang sáng sủa bởi nghịch lý: Nhu cầu thị trường tăng cao khoảng 5%/năm nhưng sản lượng giảm không chỉ ở Việt Nam mà ở nhiều nước trồng ca cao. Theo dự báo, năm 2014 thế giới sẽ thiếu 120 ngàn tấn hạt ca cao. Hiện giá ca cao đã quay đầu tăng vọt 5.000-5.500 đồng/kg hạt khô lên men và 4.300-4.500 đồng/kg trái tươi. Nếu thị trường cầu lớn hơn cung như dự báo thì giá hạt ca cao sẽ bình ổn ở mức cao trong những năm tiếp theo.

CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Với 50% diện tích thu hoạch, sản lượng ước tính đạt 6.765 tấn hạt khô lên men/năm, Việt Nam bước đầu tham gia xuất khẩu ca cao với 3.000 tấn (2012), chất lượng lên men được khách hàng đánh giá cao. Mới thu hoạch  5-6 năm nhưng các tỉnh phía Nam được đánh giá phù hợp với phát triển ca cao. Tuy nhiên, do đây là cây trồng mới phát triển trong giai đoạn cạnh tranh với nhiều sản phẩm khác nên nông dân chưa mặn mà đầu tư chăm sóc dẫn đến năng suất thấp, chỉ khoảng 40% hạt ca cao của Việt Nam đạt chất lượng xuất khẩu.

Thị trường ca cao đang rộng mở, có là cơ hội vàng để nông dân chọn lựa đầu tư phát triển tương xứng với tiềm năng? Bộ NN&PTNT đã xây dựng chiến lược phát triển ca cao bền vững, mục tiêu đến năm 2015, Việt Nam sẽ tăng diện tích ca cao lên 33.500 và 50.000 ha (2020) theo hướng bền vững cả về số lượng và chất lượng. Dự án hợp tác tăng cường phát triển ca cao bền vững tại Việt Nam do Bộ NN&PTNT ký kết với Chính phủ Hà Lan sẽ là đòn bẩy để ca cao phát triển. Theo đó, năm 2014 VCC sẽ phối hợp với các tỉnh rà soát đánh giá diện tích ca cao, điều chỉnh quy hoạch đến năm 2020 sát với thực tế và dự báo thị trường trong những năm tới. Theo đó, VCC sẽ cùng Cục trồng trọt đề xuất chính sách hỗ trợ nông dân trồng xen ca cao với một số cây trồng khác, nhằm tăng diện tích. Đồng thời khuyến khích đầu tư nâng cấp, đổi mới công nghệ chế biến, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao chất lượng xây dựng “Thương hiệu ca cao Việt Nam”.

Phương Hà