Phân định lưu vực chi trả dịch vụ môi trường rừng tỉnh Bình Phước

BP - Tài nguyên thiên nhiên đã và đang được các ngành, lĩnh vực khai thác, sử dụng để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội ở những mức độ khác nhau. Trong một phạm vi lãnh thổ nhất định thì nguồn tài nguyên thiên nhiên này là một hệ thống, có tính thống nhất, có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Phạm vi lãnh thổ này gọi là lưu vực. Trong thực tế, những nguồn tài nguyên thiên nhiên trong lưu vực được quan tâm nhiều nhất là đất, nước và các hệ sinh thái. Để bảo tồn, phát triển hài hòa và sử dụng đúng nguồn tài nguyên nhằm tạo ra dịch vụ và hàng hóa cung cấp cho xã hội, trong chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) những nguồn tài nguyên này cũng phải được quản lý theo lưu vực. Hay nói cách khác, phân định lưu vực là cơ sở quan trọng đầu tiên để thực hiện chính sách chi trả DVMTR.

Lưu vực là một phạm vi diện tích tự nhiên được giới hạn bởi đường phân thủy khép kín và có điểm thoát nước đầu ra. Trong thực tế, những điểm thoát nước đầu ra này thường là các đập xả thủy điện. Một lưu vực lớn có thể có các lưu vực nhỏ. Tùy thuộc vào mục tiêu, khả năng quản lý tài nguyên thiên nhiên để xác định phạm vi của lưu vực cho phù hợp với yêu cầu thực tế. Sông Đồng Nai bắt nguồn từ cao nguyên Lang Biang thuộc tỉnh Lâm Đồng, hợp lưu với một số phụ lưu lớn như sông La Ngà, sông Bé, sông Sài Gòn, sông Vàm Cỏ và đổ ra cửa Xoài Rạp. Sông Đồng Nai là con sông chính của hệ thống sông Đồng Nai. Hệ thống sông này đã tạo nên một lưu vực sông Đồng Nai trải rộng trên địa bàn các tỉnh Đắk Nông, Lâm Đồng, Bình Thuận, Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai, Tây Ninh, Long An, TP. Hồ Chí Minh và một phần nhỏ thuộc Vương quốc Campuchia.

Từ mô hình số độ cao có độ phân giải 30m, ảnh vệ tinh Landsat 8 và các lớp bản đồ kỹ thuật số hiện có ở Chi cục Lâm nghiệp, Chi cục Kiểm lâm Bình Phước đã tiến hành phân định ranh giới và xây dựng mô hình lưu vực trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Kết quả phân định ranh giới lưu vực cho thấy, trong lưu vực sông Đồng Nai có các lưu vực cấp một, như: lưu vực các sông La Ngà, Đồng Nai, Bé, Sài Gòn, Vàm Cỏ. Các lưu vực cấp 1 của lưu vực sông Đồng Nai có một phần diện tích nằm trên địa bàn tỉnh Bình Phước, gồm: Lưu vực sông Sài Gòn (bắt đầu từ vùng đồi thấp thuộc huyện Lộc Ninh, nơi tiếp giáp Vương quốc Campuchia, trải dọc theo hướng Bắc - Nam và nằm ở phía tây của tỉnh, rộng 117.724,01 ha, chiếm 17,13% diện tích tự nhiên của tỉnh); lưu vực sông Bé (bắt đầu từ phía tây của tỉnh Đắk Nông, có một phần diện tích thuộc Vương quốc Campuchia, phần lớn diện tích còn lại trải dài qua địa phận của tỉnh, theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, rộng 527.394,45 ha, chiếm 76,75% diện tích tự nhiên của tỉnh); lưu vực của sông Đồng Nai nằm về phía đông nam của tỉnh, rộng 42.035,54 ha, chiếm 6,12% diện tích tự nhiên của tỉnh. Trong lưu vực sông Bé có các lưu vực nhỏ được sắp xếp theo dạng bậc thang, trong đó lưu vực Thác Mơ rộng 55.651,33 ha và lưu vực Đắk Glun rộng 27.510,38 ha nằm trong lưu vực Bù Cà Mau; lưu vực Bù Cà Mau rộng 159.898,06 ha và lưu vực Đắk U rộng 38.560,87 ha nằm trong lưu vực Cần Đơn; lưu vực Cần Đơn rộng 221.005,48 ha nằm trong lưu vực Srok Phu Miêng rộng 285.392,73 ha.

Để có cái nhìn trực quan, thuận lợi hơn cho công tác quản lý chi trả DVMTR thì cần phải xây dựng mô hình lưu vực trên địa bàn tỉnh. Kết quả phân tích mô hình này cho thấy: Thứ nhất là trên lưu vực sông Sài Gòn có các tổ chức được giao, cho thuê đất lâm nghiệp, như: Ban quản lý rừng phòng hộ (BQLRPH) Lộc Ninh, BQLRPH Tà Thiết, BQLRPH Minh Đức, Công ty cổ phần Hải Vương, Công ty TNHH MTV cao su Bình Long. Rừng của những tổ chức này cung ứng DVMTR cho một số cơ sở sản xuất nước sạch ở vùng hạ lưu lưu vực sông Đồng Nai. Thứ hai là trên lưu vực sông Bé có các tổ chức được giao, cho thuê đất lâm nghiệp như: Nông lâm trường (NLT) Bù Đốp, BQLRPH Bù Gia Phúc, NLT Đắk Mai, NLT Đắk Ơ, BQLRPH Bù Đăng, BQLR kinh tế Suối Nhung, NLT Tân Lập, BQL Trại Phú Văn, Trung đoàn 717, Vườn quốc gia Bù Gia Mập, NLT Nghĩa Trung, Phân viện Khoa học lâm nghiệp, NLT Đồng Tâm, NLT Đồng Xoài, BQL Khu di tích núi Bà Rá, Binh đoàn 16, Hạt Kiểm lâm thị xã Phước Long. Rừng của những tổ chức này cung ứng DVMTR cho các cơ sở sản xuất nước sạch trên địa bàn tỉnh và một số cơ sở sản xuất nước sạch ở vùng hạ lưu lưu vực sông Đồng Nai. Trong đó, rừng của một số tổ chức này còn cung ứng DVMTR cho các nhà máy thủy điện trên địa bàn tỉnh, như thủy điện: Đắk Glun, Đắk U, Bù Cà Mau, Cần Đơn, Srok Phu Miêng. Thứ ba, trên lưu vực của sông Đồng Nai có các tổ chức được giao, cho thuê đất lâm nghiệp, như: Vườn quốc gia Cát Tiên, NLT Nghĩa Trung, BQLRPH Bù Đăng. Rừng của những tổ chức này cung ứng DVMTR cho thủy điện Trị An và một số cơ sở sản xuất nước sạch ở vùng hạ lưu lưu vực sông Đồng Nai.

Từ những phân tích trên cho thấy, toàn bộ diện tích tỉnh Bình Phước nằm trong các lưu vực cấp 1 của lưu vực sông Đồng Nai. Rừng của các tổ chức trên địa bàn tỉnh có cung ứng DVMTR cho một hoặc nhiều đơn vị sử dụng DVMTR trong và ngoài tỉnh. Vì vậy, tất cả đều được chi trả tiền DVMTR từ nguồn ủy thác của các đơn vị sử dụng DVMTR.

Kết quả phân định lưu vực này hy vọng sẽ góp phần xây dựng kế hoạch chi trả DVMTR tỉnh Bình Phước cho những năm tiếp theo, phù hợp hơn với tình hình thực tế, đúng đơn vị cung ứng và đơn vị sử dụng DVMTR; đồng thời phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu chi trả DVMTR trên địa bàn tỉnh tương thích với hệ thống cơ sở dữ liệu chi trả DVMTR của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Việt Nam.

TS. Trần Quốc Hoàn
Phó giám đốc Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Bình Phước