Nguyên tắc bồi thường khi thu hồi đất

* Điều 77 trong Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi là những quy định bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất ở. Tại Khoản 1, Điều 77 có quy định như sau: 1. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất ở, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đang sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam mà đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 73 của luật này, khi Nhà nước thu hồi đất ở mà phải di chuyển chỗ ở thì được bồi thường bằng giao đất ở mới, nhà ở tại khu tái định cư hoặc bồi thường bằng tiền theo đề nghị của người có đất bị thu hồi và phù hợp với thực tế ở địa phương.  Theo tôi, quy định như trên rất khó thực hiện, vì không thể xác định rõ như thế nào là “phù hợp với tình hình thực tế ở địa phương”. Đây là khái niệm chung chung và mơ hồ, vì hiểu như thế nào, thực hiện như thế nào mới là “phù hợp với tình hình thực tế ở địa phương”. Hơn nữa, nếu quy định theo đề nghị của người có đất bị thu hồi thì vô tình chúng ta đẩy cái khó cho cơ quan chức năng và cũng không dứt khoát trong cách giải quyết, đồng thời tạo cơ hội cho kẻ xấu hoặc người không có thiện chí, không có tinh thần xây dựng, không đồng tình với việc thu hồi đất của Nhà nước.

Do đó, tôi đề nghị ở khoản này cần lược bỏ nội dung “bằng giao đất ở mới, nhà ở tại khu tái định cư hoặc bồi thường bằng tiền theo đề nghị của người có đất bị thu hồi và phù hợp với thực tế ở địa phương”, thay vào đó là nội dung: “Theo quy định của pháp luật”. Quy định như vậy sẽ phù hợp hơn, còn nếu bồi thường “bằng giao đất ở mới, nhà ở tại khu tái định cư hoặc bồi thường bằng tiền” sẽ có các văn bản hướng dẫn dưới luật tùy theo từng thời kỳ và phương pháp có thể thông qua cơ quan định giá. Như vậy sẽ tránh được những phiền phức, rắc rối cho cơ quan chức năng và người có đất bị thu hồi.

* Điều 81 trong Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi là những quy định về hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất. Điều này gồm có 3 khoản, với nội dung như sau: 1. Nguyên tắc hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất: a) Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất, nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 73 của luật này thì ngoài việc bồi thường còn được Nhà nước hỗ trợ; trường hợp không đủ điều kiện được bồi thường thì Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét để hỗ trợ. b) Việc hỗ trợ phải đảm bảo khách quan, công bằng, kịp thời, công khai và đúng quy định của pháp luật. 2. Các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất bao gồm: a) Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; b) Hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề và tạo việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; c) Hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất phải di chuyển chỗ ở; d) Hỗ trợ khác. 3. Chính phủ quy định cụ thể điều này.

Với quy định trên, tôi hoàn toàn nhất trí với những quy định về nguyên tắc bồi thường khi Nhà nước thu hồi. Vì, nếu không quy định cụ thể về nguyên tắc bồi thường và hỗ trợ dễ dẫn đến việc lạm quyền hoặc cố ý vi phạm trong quá trình thực thi pháp luật về đất đai của người thi hành công vụ. Hơn nữa đất đai là lĩnh vực dễ dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật của người có thẩm quyền quyết định mức bồi thường và hỗ trợ đối với người có đất bị thu hồi. Tuy nhiên, ở Khoản 2, cụ thể là điểm c có quy định như sau: c) Hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất phải di chuyển chỗ ở... là không phù hợp, không cần thiết. Vì, cụm từ “hỗ trợ tái định cư” rất khó hiểu, rất chung chung, thiếu cụ thể là hỗ trợ về việc gì. Trong khi đó, người có đất bị thu hồi nếu có đủ điều kiện thì đã được Nhà nước bồi thường bằng tiền mặt hoặc bằng diện tích đất có giá trị tương đương ở khu tái định cư. Do đó không nên quy định Nhà nước sẽ hỗ trợ “tái định cư”. Nếu có cần quy định là Nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí di dời hoặc vật tư xây dựng nhà ở... thì phù hợp hơn. Bên cạnh đó, người có đất cũng đã được Nhà nước hỗ trợ để ổn định đời sống và sản xuất; hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề và tạo việc làm...

Còn vấn đề nữa là trong Khoản 2 nên bỏ Điểm d, là: “Hỗ trợ khác”. Vì hỗ trợ khác không ai hiểu là hỗ trợ gì. Hơn nữa, nếu quy định như vậy dễ dẫn đến hành vi đòi yêu sách với Nhà nước của những cá nhân không có thiện chí với việc thu hồi đất của Nhà nước. Bên cạnh đó, ở Khoản 3 của điều này cũng đã quy định rõ: 3. Chính phủ quy định cụ thể điều này. Do đó, nếu có hỗ trợ khác thì Chính phủ sẽ quy định cụ thể trong nghị định hướng dẫn thi hành điều này.

Như vậy, Điều 81 sau khi đã được điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung được viết lại như sau: 1. Nguyên tắc hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất: a) Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất, nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 73 của luật này thì ngoài việc bồi thường còn được Nhà nước hỗ trợ; trường hợp không đủ điều kiện được bồi thường thì Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét để hỗ trợ. b) Việc hỗ trợ phải đảm bảo khách quan, công bằng, kịp thời, công khai và đúng quy định của pháp luật. 2. Các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất bao gồm: a) Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; b) Hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề và tạo việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; c) Hỗ trợ di dời đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất phải di chuyển chỗ ở. 3. Chính phủ quy định cụ thể điều này.

Như Nhất