Người S’tiêng Bình Phước với tài nguyên nước

BPO - Nguồn nước cung cấp chính cho sinh hoạt hằng ngày của người S’tiêng ở Bình Phước được lấy từ sông, suối, giếng và nước mưa. Trong khai thác nguồn nước phục vụ sinh hoạt, cộng đồng người S’tiêng cũng có những kinh nghiệm riêng theo truyền thống.

Kinh nghiệm chọn và sử dụng nguồn nước tự nhiên

Để có nguồn nước phục vụ sinh hoạt, tại các sông, suối, người S’tiêng sử dụng kinh nghiệm quan sát bằng mắt thường (quan sát vào mùa khô). Nếu mùa khô, nước tại các sông, suối vẫn trong, không cạn thì đồng bào sẽ chọn nơi này để lấy nước sử dụng. Ngoài ra, tại các vị trí sông, suối có nhiều đá thì nước thường trong và mát, đây là những vị trí phù hợp để bà con lấy nước dùng trong suốt cả năm.

Nghi thức trong lễ hội truyền thống được người S’tiêng thực hiện tại bến nước ở xã Thiện Hưng, huyện Bù Đốp (ảnh tư liệu Bảo tàng tỉnh)

Phương pháp khai thác nguồn nước tự nhiên của người S’tiêng ở Bình Phước cũng khá phong phú. Tại bến nước được lựa chọn ở các sông, suối, họ thường đào những vũng hay giếng nhỏ. Khi muốn lấy nước về dùng ăn uống, đồng bào thường múc cạn giếng nước đã có từ trước, sau đó chờ nước mạch chảy ra đầy và nước trong rồi mới múc vào các vật dụng mang theo sẵn để đem về nhà dùng. Lượng nước còn lại thì dùng để tắm giặt. Người S’tiêng ở Bình Phước sử dụng các vật dụng sẵn có trong tự nhiên gắn liền với cuộc sống hằng ngày như vỏ trái bầu khô, ống tre để đựng nước và vận chuyển về nhà bằng những chiếc gùi trên vai.

Kinh nghiệm trong đào giếng

Người S’tiêng cũng có những cách thức và kinh nghiệm riêng trong lựa chọn vị trí đào giếng. Trước khi đào giếng, chủ nhà dùng một cái chén úp xuống vị trí muốn đào, sáng hôm sau lật lên xem, nếu có những hạt nước đọng lại trong chén thì tiến hành đào. Người S’tiêng quan niệm, ở vị trí này bên dưới có nước nên buổi tối khi hơi nước bốc lên sẽ đọng lại trong chén. Có những địa bàn, khi được hỏi về cách thức chọn nguồn nước truyền thống thì đồng bào cho biết họ dùng đồng xu đặt vào vị trí muốn đào giếng vào buổi chiều, sáng hôm sau kiểm tra nếu thấy mặt úp xuống đất của đồng xu bị ướt thì vị trí này đào giếng sẽ có nước.

Bảo vệ nguồn nước chung của cộng đồng

Nguồn nước phục vụ sinh hoạt của cộng đồng người S’tiêng ở Bình Phước là tài sản chung, được mọi người tự giác ý thức bảo vệ và có nhiều biện pháp khác nhau. Người S’tiêng không cho trâu, bò và các loại gia súc, gia cầm đến uống nước nơi cộng đồng quy định nguồn nước phục vụ sinh hoạt bằng cách làm hàng rào để ngăn hoặc cấm chăn thả. Mọi người trong cộng đồng không được phát rẫy và canh tác ở các vị trí đầu nguồn sông, suối dùng trong sinh hoạt của cộng đồng. Đối với người S’tiêng Bình Phước, việc kiêng kỵ hay cấm đoán đối với nguồn nước phục vụ cộng đồng hầu như không quy định cụ thể, phần lớn các thành viên trong cộng đồng tự giác ý thức và bảo vệ.

Ngày nay, do nhiều nguyên nhân khác nhau (nguồn nước bị ô nhiễm do sản xuất, do diện tích rừng đầu nguồn không còn, suối bị san lấp…) nên hầu như người S’tiêng sử dụng nước giếng đào hoặc giếng khoan tại gia đình. Phương pháp đào những vũng hay giếng nhỏ ở các bến nước tại sông, suối chỉ còn duy trì trong quá trình lên rẫy xa nhà.