Người dân được yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can

BP - Theo quy định của pháp luật hiện hành, người dân có quyền yêu cầu cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố vụ án hình sự và khởi tố bị can. Và đây là một trong những quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp. Theo đó, khởi tố vụ án là giai đoạn mở đầu của tố tụng hình sự trong đó các chủ thể có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự quy định kiểm tra thông tin, tài liệu thu được, xác định có hay không có dấu hiệu tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án. Khởi tố bị can là quyết định của cơ quan tiến hành tố tụng khi có đủ căn cứ để xác định một người đã thực hiện hành vi phạm tội để tiến hành các hoạt động điều tra đối với họ.

Những căn cứ để thực hiện việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can có vai trò quan trọng trong giai đoạn khởi tố. Việc tiến hành khởi tố chỉ được khởi động nếu xác định có căn cứ khởi tố. Việc khởi tố đúng pháp luật hay không phụ thuộc vào căn cứ khởi tố. Và theo quy định tại Điều 143 của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 thì cơ quan cảnh sát điều tra hoặc các cơ quan khác có quyền được khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can, chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm. Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ sau: Tố giác của cá nhân;

Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;… Trong đó: Tố giác về tội phạm là việc cá nhân phát hiện và tố cáo hành vi có dấu hiệu tội phạm với cơ quan có thẩm quyền. Tin báo về tội phạm là thông tin về vụ việc có dấu hiệu tội phạm do cơ quan, tổ chức, cá nhân thông báo với cơ quan có thẩm quyền hoặc thông tin về tội phạm trên phương tiện thông tin đại chúng.

Theo quy định trên, thì chỉ khi có dấu hiệu tội phạm thì người dân mới có quyền thực hiện việc tố cáo, tố giác đến cơ quan có thẩm quyền yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can. Tại Khoản 1, Điều 179 của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 có quy định: Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm thì cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can. Như vậy, việc khởi tố vụ án và khởi tố bị can có điểm giống nhau ở chỗ, đều là quyết định bắt đầu điều tra công khai theo trình tự thủ tục tố tụng hình sự, nhưng khác nhau về thời điểm, yêu cầu và căn cứ khởi tố. Nếu như tại thời điểm ra quyết định khởi tố vụ án chưa yêu cầu xác định ngay người thực hiện tội phạm là ai, pháp nhân nào; hoặc hành vi thực hiện tội phạm diễn ra như thế nào, thì khi quyết định khởi tố bị can phải xác định chính xác một người hoặc pháp nhân cụ thể đã thực hiện hành vi phạm tội đó. Khởi tố bị can không chỉ được tiến hành ở giai đoạn khởi tố vụ án mà còn được thực hiện trong giai đoạn điều tra hay trong giai đoạn truy tố, nếu phát hiện có người thực hiện tội phạm.

Khi khởi tố vụ án hình sự ngoài việc xác định các dấu hiệu của tội phạm, còn phải kết hợp với một số điều kiện như: Cơ sở của trách nhiệm hình sự; nguyên tắc xử lý; thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự; miễn trách nhiệm hình sự; tuổi chịu trách nhiệm hình sự và một số quy định khác ở một số tội danh ở từng thời điểm cụ thể theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015. Tuy nhiên, ở đây có vấn đề cần lưu ý là, người nào cố ý tố giác, báo tin về tội phạm sai sự thật thì tuỳ tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật.

Trung Hiếu (Hội luật gia tỉnh)