Nặng lòng với đàn tính, hát then

BP - Cùng với cây đàn tính, hát then là món ăn tinh thần không thể thiếu của đồng bào Tày, Nùng ở Cao Bằng. Khi những âm thanh trầm bổng, mượt mà của cây đàn tính cùng điệu hát then ngọt ngào cất lên, ai cũng lặng lòng lắng nghe. Từ nhiều năm nay, cây đàn tính và điệu hát then của đồng bào Tày, Nùng ngày càng phát triển trên địa bàn huyện Đồng Phú. Để văn hóa hát then được lưu giữ, phát huy, không thể không kể đến sự đóng góp của những cá nhân, mặc dù có người tuổi đã cao nhưng luôn đam mê, cống hiến cho loại hình nghệ thuật này.

Bà Hoàng Thị Oanh trong trang phục truyền thống tự cắt may

 Chúng tôi đến ấp Đồng Bia, xã Tân Lợi để tìm bà Hoàng Thị Oanh (64 tuổi) dân tộc Nùng, người được mệnh danh có “giọng hát then trầm bổng”. Mặc dù ngôi nhà bà Oanh nằm sâu trong con đường mòn nhưng chúng tôi vẫn dễ dàng tìm đến. Bởi khi nghe hỏi thăm “nhà bà Oanh hát then” ở đâu, thì ai cũng biết và vui vẻ chỉ đường.

Trong ngôi nhà nhỏ đơn sơ, ngay phòng khách là 2 cây đàn tính treo ngay ngắn trên tường, một chiếc tivi và những bài hát bà Oanh sáng tác ghi trên giấy A4 được treo trong nhà. Bà Oanh chia sẻ: “Tôi biết hát then từ khi mới 7 tuổi, lúc đó gia đình còn ở Cao Bằng. Tôi hát theo các anh, chị, ông bà, rồi học đàn tính. Đến tuổi trăng tròn thì hát then đã ngấm vào máu tôi”. Với người Tày, Nùng, bất kể cô gái, chàng trai nào cũng phải biết hát then, bởi họ yêu nhau không chỉ qua lời nói, ánh mắt mà còn làn điệu then. Điều này cũng có nghĩa nếu con trai, con gái Tày, Nùng đến tuổi trưởng thành không biết hát then là một hạn chế trong tìm bạn đời.

Bà Oanh chia sẻ, hát then là loại hình nghệ thuật tổng hợp vừa có lời vừa có nhạc, hóa trang và có biểu diễn. Hát then có mặt trong mọi hoạt động của đồng bào Tày, Nùng như: cầu mùa, hội làng, mừng năm mới, ngày cưới..., thậm chí trong cả những lúc buồn. Ở bất cứ hoàn cảnh nào, lời ca, điệu múa và âm nhạc hòa quyện lại, tạo cho người nghe những cung bậc cảm xúc với sức lôi cuốn cao.

Không chỉ có giọng hát làm say lòng người, bà Oanh còn đam mê, sáng tác thêm những bài hát then. Hễ có sự kiện đặc biệt nào gắn liền với nơi bà đang sinh sống, bà lại viết nhạc ngay. “Tôi mê hát nên muốn tự sáng tác. Tôi sáng tác chỉ được vài bài, cũng không có chuyên môn, nhưng nghĩ ra được lời hoặc điệu nhạc nào hay là tôi liền viết lại” - bà Oanh nói. Bà vẫn đem cây đàn tính giản dị, lặng lẽ đi khắp bản trên, xóm dưới hát cho mọi người nghe trong những ngày mừng nhà mới, sinh nhật, cầu an... Đến nay, bà Oanh đã tham gia không biết bao nhiêu cuộc thi âm nhạc, các hội diễn văn nghệ do huyện, tỉnh tổ chức, vừa được thỏa niềm đam mê vừa giữ gìn và giới thiệu nét đẹp văn hóa của dân tộc.

Xã Tân Lợi có nhiều người Tày, Nùng nhưng hiện nay người biết chơi đàn tính, hát then rất ít. Bà Oanh luôn trăn trở việc lớp trẻ bây giờ không còn thích loại hình nghệ thuật này. Vì vậy, ngoài thời gian làm vườn rẫy, mỗi khi có người ngỏ ý muốn học, bà đều nhiệt tình truyền dạy. Khi có dịp đi biểu diễn giao lưu, bà vận động các cháu tham gia để học hỏi. Bà chỉ mong sau này vẫn có nhiều người yêu điệu hát then và lưu truyền cho đến mai sau.

Không chỉ mê đàn tính, hát then, bà Oanh còn là một trong số ít người Nùng sinh sống ở Đồng Phú biết dệt và may quần áo truyền thống của dân tộc. Bà Oanh cho biết, trang phục người Nùng không sặc sỡ như trang phục của một số dân tộc khác, mà chỉ duy nhất sắc chàm với những đường nét đơn giản nhưng rất hài hòa được làm từ vải thô nhuộm và ít thêu thùa, còn gọi là áo dài người Nùng. Ngày trước khi còn ở Cao Bằng, bà Oanh trồng bông, dệt và nhuộm vải chàm để tự cắt may trang phục của dân tộc mình. Bây giờ tuy tuổi đã cao, bà Oanh vẫn có thể tự cắt may trang phục cho mình để mặc vào những dịp lễ hội, hội diễn. Đối với bà, đây là cách gìn giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Cẩm Nhung