Một đề xuất khó khả thi

BP - Bộ Tư pháp, cơ quan chủ trì soạn thảo Dự án Luật tố tụng hình sự sửa đổi công bố dự luật này để lấy ý kiến đóng góp của các cấp, ngành ở trung ương và địa phương. Theo nhận xét của các chuyên gia pháp luật, dự thảo bộ luật có nhiều nội dung mới và tiến bộ. Cụ thể là mọi biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân trong quá trình giải quyết vụ án phải được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự. Đồng thời, việc sửa đổi cũng theo hướng quy định chặt chẽ căn cứ tạm giam.

Theo đó, điểm mới thứ nhất trong dự thảo là luật cho phép chỉ áp dụng tạm giam khi có căn cứ xác định bị can, bị cáo có thể bỏ trốn; hay cản trở đến công tác điều tra, truy tố, xét xử; tiếp tục phạm tội hoặc không có nơi cư trú rõ ràng..., không phụ thuộc vào sự phân loại tội phạm như hiện hành. Quy định này là nhằm tránh lạm dụng trong việc giam giữ và oan sai.

Điểm mới nữa là dự thảo đã mở rộng các trường hợp bắt buộc cơ quan tố tụng phải mời người bào chữa, quy định thời điểm người bào chữa tham gia tố tụng sớm hơn, kể từ khi cơ quan điều tra nhận người bị bắt. Dự thảo luật cũng quy định bị can có quyền đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án sau khi kết thúc điều tra để thực hiện quyền tự bào chữa đã được hiến định.

Điểm mới đáng chú ý nhất là những quy định về các biện pháp chống bức cung, nhục hình. Theo đó, dự thảo đưa ra đề xuất là bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình khi hỏi cung bị can và quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan tố tụng phải thông báo trước cho người bào chữa thời gian và địa điểm tiến hành các hoạt động tố tụng để họ tham dự.

Về vấn đề này, có ý kiến cho rằng việc “bắt buộc phải ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can” sẽ phản ánh trung thực quá trình hỏi cung, hạn chế tối đa các trường hợp bức cung, nhục hình. Tuy nhiên, theo ý kiến của cá nhân tôi thì việc dự thảo quy định “bắt buộc phải ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can” trong mọi trường hợp là không cần thiết, không khả thi. Và vẫn biết rằng, dự thảo quy định như vậy là để tránh tình trạng bức cung hoặc dùng nhục hình và cuối cùng là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời tránh được oan sai. Nhưng theo suy nghĩ của tôi, để góp phần khắc phục việc bức cung, nhục hình thì trong dự thảo chỉ cần quy định chặt chẽ theo hướng: Trong mọi trường hợp hỏi cung bị can đều phải lập biên bản và mọi biên bản hỏi cung đều phải được đưa vào hồ sơ vụ án, trong trường hợp cần thiết thì phải ghi âm hoặc ghi hình. Những trường hợp “cần thiết” ở đây là bị can không nhận tội, bị can trong các vụ án giết người không quả tang, bị can tố cáo bị bức cung, nhục hình hoặc bị can về tội mà Bộ luật hình sự quy định có khung hình phạt chung thân hoặc tử hình. Và quy định như trên vừa ngắn gọn lại chặt chẽ và vừa có tính khả thi cao, đồng thời tạo thuận lợi cho các cơ quan chức năng trong quá trình tham gia tố tụng.

Hơn nữa, để tăng cường tính minh bạch, dễ hiểu, tạo nhận thức thống nhất trong hoạt động lấy lời khai, góp phần chống bức cung, nhục hình, thì đề xuất trên đây vẫn bảo đảm được nguyên tắc: Người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự do trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không bị ép buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình, không bị ép buộc phải nhận mình có tội. Vì theo quy định của Hiến pháp năm 2013, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội. Và theo quy định hiện hành, việc khai hoặc không khai và khai báo như thế nào được coi là quyền, không phải là nghĩa vụ của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo, do đó họ có thể thực hiện hoặc không thực hiện quyền này.

Do đó, việc quy định chỉ trong trường hợp cần thiết thì phải ghi âm hoặc ghi hình là phù hợp. Và việc này còn có ý nghĩa ngăn chặn hành vi phản cung để chạy tội.

H. Phượng