Lễ mừng lúa mới của các dân tộc Tây Nguyên

BP - Theo thường lệ, cứ vào tháng 11 dương lịch hàng năm, đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên lại tổ chức lễ mừng lúa mới. Mừng lúa mới là một phong tục lâu đời của đồng bào các dân tộc sống trên dải Trường Sơn; có ý nghĩa tôn vinh hạt thóc của Giàng ban cho dân làng và tập tục cúng Giàng, cúng các vị thần linh như: cúng trời đất, các thần sông suối, thần núi, thần mưa, thần sấm, thần mùa màng để cầu cho mưa thuận gió hòa.

Hầu hết các địa phương ở vùng đất Tây Nguyên sau mùa thu hoạch đều tổ chức lễ mừng lúa mới. Cách tổ chức không diễn ra đồng loạt mà tuần tự hết nhà này sang nhà khác trong buôn làng, theo một trật tự đã thỏa thuận trước. Việc tổ chức lễ ăn mừng lớn hay nhỏ tùy thuộc vào khả năng thu hoạch được nhiều hay ít của từng gia đình và cũng theo đó mà thời gian có thể kéo dài một hay nhiều ngày. Đây cũng là dịp để gia chủ mời bà con, họ hàng, bạn bè các buôn lân cận cùng đến vui chơi, ăn uống, múa hát. Nhà nào có đông khách coi như là niềm vinh dự. Vì thế, ngoài việc cúng thần, hồn lúa và cúng tổ tiên cùng với việc cầu mong sức khỏe cho gia đình, người ta còn đánh cồng, chiêng, trống, vui chơi ca hát suốt nhiều ngày đêm liền.

Trên địa bàn tỉnh Gia Lai, lễ mừng lúa mới của các tộc người J’rai và Bahnar đã có từ lâu và được gìn giữ, phát huy cho tới ngày nay. Đây là bản sắc văn hóa độc đáo và cũng là một trong những lễ hội lớn hàng năm của hai tộc người này với mong ước mang lại cuộc sống ấm no cho cộng đồng ở các buôn làng. Lễ mừng lúa mới của các tộc người J’rai và Bahnar thường diễn ra trong khoảng thời gian khá dài, từ tháng 11 dương lịch năm trước đến tháng Giêng năm sau. Đây là thời gian rảnh rỗi của bà con sau khi đã thu hoạch xong vụ mùa thắng lợi và cũng là thời gian cho đất nghỉ ngơi theo tập quán. Lễ mừng lúa mới thường được tổ chức theo từng buôn làng, sau đó mới tỏa về từng nóc nhà. Hội mùa của các tộc người J’ai và Bahnar là một trong những lễ hội ra đời sớm nhất trong các lễ hội của các tộc người ở Tây Nguyên, gắn liền với nền sản xuất nương rẫy. Hội mùa không chỉ có nghi thức cúng lễ mà còn là sự giao hòa giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên và cảnh vật.

Đối với người Mạ, gọi là lễ mừng lúa mới hay lễ ăn cơm mới, tiếng Mạ là “Du rê”. Mức độ của nghi lễ này lớn nhỏ khác nhau tùy theo điều kiện kinh tế của từng gia đình. Vật hiến sinh trong các lễ chủ yếu là gà, dê, heo, nếu là của tập thể và của cộng đồng thì có giết trâu. Thời gian tổ chức mừng lúa mới thường vào dịp cuối năm. Có nơi cúng ngay khi bắt đầu thu hoạch gùi lúa đầu tiên; có nơi thu hoạch xong khu vực gieo trồng lúa thì cúng, có nơi khi đã xong hẳn mùa màng mới tổ chức lễ... Gia đình nào xong sớm tổ chức trước, xong sau thì cúng lễ sau.

Đối với người Êđê, khi lúa trên rẫy đã được gùi về đổ đầy các kho để lúa, gia chủ bắt tay vào việc tổ chức lễ cúng cơm mới. Lễ không tổ chức cho toàn buôn một lúc mà lần lượt từng nhà. Phụ nữ lo việc bếp núc, nấu nướng. Đàn ông thì lo rượu cần, chuẩn bị heo, gà để giết thịt. Khách mời là họ hàng từ các buôn xa gần được mời đến dự... (*)

Trên những vùng quê của của đất nước Việt Nam, hầu như dân tộc nào cũng đều có nét văn hóa đặc sắc, độc đáo thông qua lễ hội. Hoạt động các lễ hội như bảo tàng sống về văn hóa của dân tộc đã được lưu truyền, kế thừa qua nhiều thế kỷ. Đối với dân cư cộng đồng sống trên dãy cao nguyên hùng vĩ, mừng lúa mới là lễ hội ra đời sớm nhất trong lễ hội của đồng bào nơi đây. Cuộc sống của con người Tây Nguyên gắn liền với nền sản xuất nương rẫy tự cung tự cấp, vì vậy lễ mừng lúa mới không thể thiếu được trong đời sống tâm linh của họ.

Trung Lương
 (*) Tham khảo “Lễ hội các dân tộc Việt Nam”