Kinh nghiệm trong chăn nuôi của người Mơnông ở Bình Phước

BP - Cũng giống như nhiều dân tộc khác, người Mơnông ở Bình Phước trong quá trình sinh sống đã tích lũy kinh nghiệm vô cùng phong phú. Trong đó, kinh nghiệm chọn giống vật nuôi không chỉ là thành tố văn hóa tộc người mà còn có ý nghĩa tích cực trong đời sống của đồng bào hiện nay.

Để chăn nuôi đạt hiệu quả kinh tế cao thì việc lựa chọn vật nuôi đòi hỏi phải có kinh nghiệm từ khâu chọn giống đến chăm sóc. Đối với người Mơnông ở Bình Phước, một con trâu đẹp là phải tuyền sắc, cơ thể cân đối, vai nở, sừng cân xứng không vểnh, lông phải nhất màu, trâu đen thì đen đều, trắng thì trắng đều, không có khoang trắng ở cổ, đuôi dài, móng tròn đều. Khi chọn tránh những con chân đi chạm kheo (khi bước đi chân trâu không chạm vào nhau). Người Mơnông ở Bình Phước không dùng trâu làm sức kéo, tuy nhiên việc chọn giống trâu kỹ vì đối với họ trâu là con vật để làm của và hiến tế khi có đại sự. Những con trâu lựa chọn theo kinh nghiệm dân gian có sức khỏe tốt, dễ nuôi, mau lớn, tránh được dịch bệnh; trâu cái thì dày lứa, dễ đẻ và trâu đực thì nhiều thịt, phối giống tốt.

Trâu là vật nuôi quan trọng của người Mơnông ở Bình Phước

Ngoài ra, việc chọn giống chó cũng cần nhiều kinh nghiệm. Người Mơnông ở Bình Phước thường đi săn trong rừng theo nhóm nên họ nuôi chó săn theo bầy, đàn từ 3-5 con. Những con chó tốt có biệt tài trong tìm dấu vết con mồi nên thợ săn cứ theo đàn chó thì sẽ tìm được con thú. Do đó, người Mơnông ở Bình Phước nuôi chó chủ yếu là để đi săn, đi rẫy, đi rừng và giữ nhà.

Ông Điểu Rem ở xã Thọ Sơn, huyện Bù Đăng cho biết: “Khi chọn giống chó nuôi hay chó săn phải là chó đực, lông mượt, móng đeo, đốm lưỡi, tai cụp hoặc vểnh đều tốt. Đặc biệt bụng dưới phải có lông ôm kín. Chó có lông dưới bụng nhiều là chó thông minh, nhanh nhẹn và gan dạ. Mõm chó phải thon đều, nếu chó có lông màu trắng hoặc màu vàng mà mõm đen là chó hay ăn vụng, bắt gà nuôi. Chó to khỏe, bụng thon, lông mượt, nhất thể (một màu), nằm ngủ ở tư thế 2 chân sau co, hai chân trước duỗi thẳng, mõm kề lên 2 chân trước là giống chó săn tốt”.

Bên cạnh đó, người Mơnông còn chú trọng việc chọn giống gà mái đẻ và nuôi con. Với giống gà đẻ thì phải chọn những con chân to khỏe, ngắn, tướng đi chậm nhưng vững chãi, cánh to rộng mới mắn đẻ. Khi nuôi con gà mái chân khỏe bới được nhiều thức ăn. Sải cánh rộng, to là “mái nhà” trú ẩn cho đàn con khi gặp phải các loài chim, thú ăn thịt. Còn gà trống làm giống thì cẳng chân phải nhỏ, đùi to, cổ cao, lông mượt dài, mồng cục, tai gà nhỏ, mỏ to, cựa ngắn thì mới là giống gà khỏe, biết nhường gà con và có thể bảo vệ bầy đàn.

Cùng với đó, trải qua nhiều thế hệ đồng bào cũng rút ra nhiều kinh nghiệm trong việc chọn heo. Đối với người Mơnông, heo là vật nuôi thả rông để cung cấp thực phẩm cho bữa ăn hằng ngày, đồng thời cũng là con vật dùng để hiến tế trong các nghi lễ quan trọng. Do đó việc chọn giống rất quan trọng. Người Mơnông ở Bình Phước chủ yếu nuôi heo lông và da đen. Ông Điểu Bi ở xã Đồng Nai, huyện Bù Đăng cho biết: “Những con heo được chọn làm giống phải có mõm không ngắn quá hoặc dài quá, vai và hông nở, miệng rộng, đuôi dài, móng tròn, tướng đi đủng đỉnh, phàm ăn, lông có màu đen mới nạc nhiều và ngọt thịt...”.

 Trong sản xuất nông nghiệp, người Kinh có câu “Con trâu là đầu cơ nghiệp” thì người Mơnông ở Bình Phước xem trâu, gà, heo, chó... cũng có vai trò quan trọng như vậy. Đây là những con vật rất gần gũi, thân thiết, gắn bó trong lao động, sản xuất và sinh hoạt văn hóa tinh thần. Những kinh nghiệm của người Mơnông ở Bình Phước được đúc kết, tích lũy từ thực tiễn, do đó việc lưu giữ và phát huy không những có giá trị trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa tộc người mà còn thiết thực trong đời sống của đồng bào nơi đây. 

Tô Huê