Hát lượn vào xuân

BP - Huyện Đồng Phú hiện có 17 dân tộc anh em cùng sinh sống. Trong số đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống trên địa bàn thì người Tày, Nùng đông nhất. Họ di cư từ vùng núi phía Bắc vào Đồng Phú lập nghiệp sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, mang theo những phong tục, tập quán lâu đời, tạo nên đời sống văn hóa tinh thần phong phú và đa dạng. Hát lượn là loại hình nghệ thuật văn hóa dân gian đặc sắc của cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng...

Chúng tôi tìm gặp chị Nông Thị Nhằm (1970), ngụ ấp Đồng Bia, xã Tân Lợi để tìm hiểu về nghệ thuật hát lượn của đồng bào Tày, Nùng. Bên tách trà nóng đầu xuân, chị Nhằm vui vẻ kể về niềm đam mê với nghệ thuật hát lượn của gia đình. Sinh ra tại huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng, không biết hát lượn có từ bao giờ nhưng từ nhỏ chị đã được nghe các bà, các mẹ hát ru bằng dân ca. Lên 6, 7 tuổi, chị theo bà, mẹ tham dự các lễ hội thanh minh, chọi trâu... và được nghe các ông, bà, anh, chị hát những điệu lượn. Chị Nhằm cho biết, điệu lượn có thể hát mọi lúc, mọi nơi, gặp nhau là có thể hát. Nội dung hát lượn rất phong phú và đa dạng. Lúc gặp nhau có thể hát vài câu thăm dò, tìm hiểu, làm quen, sau đó là những dỗi hờn, trách móc. Tình cảm được diễn tả từ nỗi nhớ thương kín đáo, e ấp đến sâu sắc. Có lẽ sự gần gũi, thân thiện của nghệ thuật hát lượn đã giúp con người hiểu và xích lại gần nhau hơn.

Chị Nhằm chia sẻ: “Chị rất thích hát lượn khi có khách đến thăm bản làng. Lúc đầu là những bài để mời khách hát. Khách đã đáp lời thì cuộc vui tiếp tục bằng những bài chúc mừng nhau, thăm quê quán của khách; còn khách thì hát những bài mừng thăm gia chủ, bà con trong bản, ca ngợi cảnh vật thiên nhiên... Sau đó, mọi người hát các bài mời nhau ăn trầu, hút thuốc, tiếp theo là những bài mà trong đó có thể có câu vui đùa, đố chữ. Sau khi làm quen, người ta thường hát những bài về sinh hoạt văn hóa, xã hội, câu chuyện về các nhân vật lịch sử của dân tộc mình cũng như của các dân tộc anh em. Trong hát lượn luôn bày tỏ tâm tình của mình đối với người yêu, đó là những tiếng hát tâm tình, là khúc nhạc lòng của thanh niên nam nữ trong lứa tuổi đầy hứa hẹn và khao khát yêu đương. Bao lời nguyện ước, thề thốt, thiết tha, tràn ngập lòng tin và hy vọng được hát lên với tất cả tâm hồn say đắm của tuổi trẻ. Những bài lượn này thường theo lối ứng khẩu, đối đáp tự do, tùy theo tình cảnh mà có những lời, những câu thích hợp. Chặng cuối của cuộc hát lượn thường gồm những bài nhắn nhủ, hò hẹn. Hát lượn thâu đêm đến lúc trời sáng. Trước phút chia tay, tình cảm lưu luyến, khách hát bài tạm biệt với tấm lòng nhớ thương trai làng, gái bản bằng những câu luyến tiếc, thiết tha; trao vật kỷ niệm để ghi nhớ buổi sum họp, với những lời hẹn ước một cuộc tái ngộ mai sau”.

Cũng như nhiều loại hình văn hóa dân tộc khác, hát lượn đang đứng trước nguy cơ mai một. Nguyên nhân chính là lớp người biết hát lượn đều đã cao tuổi, có người qua đời mà không truyền lại được cho thế hệ sau, không gian diễn xướng cho loại hình nghệ thuật này cũng đang bị thu hẹp. Ông Trần Văn Dũng, Giám đốc Trung tâm Văn hóa  - Thể thao huyện cho biết: “Để bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát lượn, cần thành lập câu lạc bộ, đội, nhóm hát lượn tại các xã, thị trấn có đông đồng bào Tày, Nùng sinh sống; có chế độ đãi ngộ hợp lý những người còn lưu giữ kho tàng nghệ thuật cổ quý giá này. Hằng năm, các cấp chính quyền tổ chức những hoạt động liên hoan, giao lưu văn hóa, văn nghệ cho đồng bào dân tộc thiểu số, biểu dương, khen thưởng kịp thời những đơn vị làm tốt. Đây cũng chính là đòn bẩy quan trọng để quảng bá, giới thiệu, đưa nghệ thuật hát lượn của đồng bào Tày, Nùng... đến đông đảo người dân”.

Mùa xuân là mùa sinh sôi, nảy lộc, mùa hát lượn giao duyên. Hy vọng những nét độc đáo từ nghệ thuật hát lượn của đồng bào Tày, Nùng sẽ nở rộ như hoa mùa xuân, tô thắm thêm hương sắc cho quê hương Bình Phước anh hùng.

Khắc Bảy