Hạt điều lép “ép chết” nông dân!

Mới vào đầu vụ thu hoạch điều nhưng người trồng điều đã cảm thấy bất an khi giá cứ giảm mỗi ngày. Đầu vụ, mỗi kilôgam điều giá 27 ngàn đồng thì khoảng 10 ngày sau chỉ còn 24-25 ngàn đồng. Giá điều tiếp tục giảm khiến nông dân nhấp nhổm như ngồi trên lửa. Nhiều năm nay, việc một số thương lái vì hám lợi trước mắt mà trộn điều lép vào điều mua của nông dân đã làm chất lượng điều giảm, kéo theo uy tín và giá thành hạt điều Bình Phước hạ xuống nghiêm trọng. Gánh chịu hậu quả từ những kẻ làm ăn bất lương đang là nỗi bức xúc của nhiều nông dân trồng điều, đại lý thu mua cũng như doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Chỉ trong vòng 3 ngày từ 17 đến 19-2, giá điều tại Bình Phước đã liên tục giảm từ 26 xuống 24-25 ngàn đồng/kg. Chị Luyến, chủ đại lý thu mua điều Được Luyến ở ấp 2, xã Đồng Tâm (Đồng Phú) than thở: “Cứ mở mắt ra là tôi lại lỗ 1 triệu đồng trên mỗi tấn điều. Thời buổi làm ăn khó khăn mà giá cả bấp bênh thế này, đại lý càng “ôm” nhiều càng lo. Chúng tôi luôn phải cố gắng tìm mối xuất hàng ngay sau khi gom điều từ rẫy về để bảo toàn vốn”.

GIÁ RỚT MỖI NGÀY

Với khoảng 140 ngàn ha điều, Bình Phước hiện vẫn là “thủ phủ” của loại cây công nghiệp này. Nhưng mùa điều 2013-2014 không còn điệp khúc “được mùa rớt giá” mà là vừa mất mùa vừa giảm giá khiến gánh nặng thất thu càng đè nặng lên vai người nông dân.

Có thể thấy, mặc dù kim ngạch xuất khẩu điều nhân của tỉnh có sự tăng trưởng khá trong những năm gần đây nhưng nhìn tổng thể, nông dân Bình Phước vẫn không thể khá lên nhờ loại cây này. Các doanh nghiệp sản xuất, chế biến hạt điều ở Bình Phước vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu thay vì đẩy mạnh giá trị điều trong nước. Hạt điều Bình Phước từng được Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) đánh giá là chất lượng nhất nước nhưng với các kiểu gian lận thương mại như trộn tạp chất, điều lép, ngâm nước... như nhiều năm trở lại đây thì hạt điều Bình Phước khó trụ được ngôi vị quán quân về chất lượng.

ĐƯỜNG VÒNG CỦA HẠT ĐIỀU LÉP

Khoảng 10 năm trở lại đây, hành vi gian lận thương mại phổ biến đối với hạt điều được phát hiện chủ yếu là xay trái điều trộn vào hạt điều, ngâm hạt điều trong nước, trộn cát và xi măng phun vào hạt điều trước khi đem bán cho các công ty chế biến. Vấn nạn này từng được Vinacas gửi công văn đến UBND tỉnh có vùng nguyên liệu kiến nghị việc đẩy mạnh công tác phối hợp để phát hiện và xử lý nghiêm những hành vi pha trộn tạp chất vào hạt điều. Việc này chưa cũ thì vài năm trở lại đây, một hình thức gian lận thương mại mới lại xuất hiện. Đó là việc mua hạt điều lép với giá chỉ bằng 1/3 đến 1/4 giá điều xô trộn vào hạt điều mua của nông dân tại rẫy để bán cho các đơn vị chế biến kiếm lời.

Ông Lê Danh Thái ở thôn 4, xã Long Bình (Bù Gia Mập) cho biết: “Tôi nghe thông tin này đã nhiều năm nhưng thường là vào lúc thu hoạch rộ. Năm nay mới vào đầu vụ đã thấy có nhiều “tay” đi chào mời đại lý. Bức xúc lắm nhưng chúng tôi chẳng biết kêu ai, cũng chẳng thể biết nơi nào thu mua uy tín mà đưa tới bán, đành phó thác cho thương lái”.

Cùng cảnh như ông Thái, nhiều nông dân trồng điều trong tỉnh không khỏi bất bình trước tình trạng gian lận của một số thương lái làm ăn bất chính. Anh Đỗ Văn Hùng nói: “Chúng tôi buồn lắm, nỗ lực suốt một năm ròng chỉ trông chờ vào tháng chính vụ này nhưng nhiều thương lái đã làm giảm uy tín của hạt điều ở đây. Chúng tôi chỉ biết trồng và thu hoạch hạt điều chứ đâu biết đến các ngành chức năng mà kêu”.

Đường đi của hạt điều lép gần như một vòng và xoay tròn đến hết vụ nếu có sự tiếp tay của đại lý, thương lái. Chị N.T.M ở xã Phú Trung (Bù Gia Mập) cho biết: “Tôi làm chủ đại lý mua điều. Mấy ngày vừa qua có hai người đàn ông lại chào mua điều lép. Tôi hỏi ở đâu thì họ nói của công ty thu mua điều thải ra, bao nhiêu cũng có. Họ còn nói tôi muốn lãi nhiều thì phải làm thế. Nhưng tôi không muốn “ăn xổi” nên đã từ chối”.

Nhưng số người “dũng cảm” từ chối nguồn lợi dễ dàng như thế liệu có đông và đủ mạnh để triệt đường đi của hạt điều lép?

CHƯA CÓ HỒI KẾT

Đã chục năm qua, rất nhiều cách thức buôn gian bán lận của một số thương lái nhằm trục lợi từ hạt điều nhưng vẫn chưa có biện pháp khắc phục hiệu quả. Và mỗi năm lại phát sinh những cách thức làm ăn gian dối mới. Mặc dù đã có Nghị định số 80/2013/NĐ-CP, ngày 19-7-2013 của Chính phủ chấn chỉnh việc gian lận thương mại, làm giảm uy tín, chất lượng sản phẩm nhưng để bắt quả tang và xử lý được đúng người, đúng tội thì không hề đơn giản. Năm 2013, Công an xã Phú Trung (Bù Gia Mập) đã bắt quả tang một đối tượng chở 3 bao điều lép nhưng lại phải thả ra vì không có chứng cứ khẳng định đối tượng này buôn bán điều lép...

Ông Lê Văn Uy, Giám đốc Sở Công thương cho rằng: “Việc làm này không những trực tiếp ảnh hưởng đến xây dựng thương hiệu điều Bình Phước mà còn kìm hãm, thậm chí có thể phá vỡ việc quy hoạch các vùng chuyên canh cây điều trên đất Bình Phước nếu các ngành chức năng không kịp thời kiểm tra, phát hiện, xử lý, ngăn chặn”.

Bí thư chi bộ thôn Phú Tâm, xã  Phú Trung, ông Bùi Xuân Phóng chia sẻ: “Dù giá, chất lượng điều giảm đến đâu thì đại lý vẫn có lợi. Vì cái lợi trước mắt mà nhiều người không thể nhìn xa hơn trong vấn nạn trộn điều lép. Để nông dân “sống được” với cây điều, Nhà nước cần bảo vệ họ hơn nữa, phải có biện pháp xử lý nghiêm những gian thương làm mất uy tín của người trồng điều, để hạt điều Bình Phước giữ được thương hiệu. Những cơ sở thu mua chế biến, sau khi sàng lọc điều lép thì nên tiêu hủy ngay”.

“Sở Công thương đã, đang và sẽ tiếp tục chỉ đạo lực lượng thanh tra chuyên ngành sở, quản lý thị trường tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, kiểm tra gian lận thương mại nói chung và hoạt động kinh doanh hạt điều có hành vi pha trộn nói riêng” - ông Uy cho biết thêm.

Tuy nhiên, đến thời điểm này, sự nỗ lực của các cấp, các ngành vẫn chưa thực sự “đủ liều” với các hành vi gian lận của tư thương. Trong khi chỉ cần giá hạt điều rớt một năm là mọi hoạt động chăm sóc cây điều của năm sau sẽ càng khó khăn hơn. Giá phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, công chăm sóc liên tục leo thang khiến nông dân bỏ mặc cho cây điều tự phát triển. Vòng luẩn quẩn trồng - chặt  -trồng của nông dân sẽ lại tái diễn nếu giá điều ngày một bết bát như hiện nay. 

 Ngọc Tú