Điểm mới về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước

BP - Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (TNBTCNN) năm 2017 đã được Quốc hội khóa XIV, kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 20-6-2017 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2018. So với Luật TNBTCNN năm 2009, Luật TNBTCNN năm 2017 đã dành toàn bộ Chương II và bổ sung nhiều quy định về phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong các lĩnh vực nhằm bảo đảm phù hợp với Hiến pháp năm 2013, các bộ luật, luật hiện hành; đồng thời cũng bảo đảm quyền, lợi ích của công dân.

Trong hoạt động quản lý hành chính

 Trong hoạt động quản lý hành chính, Luật TNBTCNN năm 2017 đã bổ sung 2 trường hợp được bồi thường do bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả vi phạm hành chính trái pháp luật. Theo đó, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi áp dụng một trong các biện pháp khắc phục hậu quả vi phạm hành chính sau đây trái pháp luật: Buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên hàng hóa, bao bì hàng hóa, phương tiện kinh doanh, vật phẩm; Buộc thu hồi sản phẩm, hàng hóa không bảo đảm chất lượng (điểm b và điểm c, Khoản 3, Điều 17).

Luật cũng bổ sung 1 trường hợp được bồi thường do bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính trái pháp luật “giáo dục tại xã, phường, thị trấn”. Cụ thể, tại Khoản 5, Điều 17 có quy định như sau: Áp dụng một trong các biện pháp xử lý hành chính sau đây trái pháp luật: Giáo dục tại xã, phường, thị trấn; vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc; đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.

Tòa án nhân dân thị xã Đồng Xoài mở phiên tòa xét xử lưu động ở phường Tân Phú - Ảnh: K.B

Bổ sung trường hợp được bồi thường “không áp dụng hoặc áp dụng không đúng quy định của Luật Tố cáo các biện pháp bảo vệ người tố cáo khi người đó yêu cầu”. Theo đó, Nhà nước sẽ phải bồi thường nếu không áp dụng hoặc áp dụng không đúng quy định của Luật Tố cáo các biện pháp sau đây để bảo vệ người tố cáo khi người đó yêu cầu: Đình chỉ, tạm đình chỉ, hủy bỏ một phần hoặc toàn bộ quyết định xử lý kỷ luật hoặc quyết định khác xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người tố cáo; khôi phục vị trí công tác, vị trí việc làm, các khoản thu nhập và lợi ích hợp pháp khác từ việc làm cho người tố cáo tại nơi công tác; đình chỉ, tạm đình chỉ, hủy bỏ một phần hoặc toàn bộ quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người tố cáo; khôi phục các quyền, lợi ích hợp pháp của người tố cáo đã bị xâm phạm tại nơi cư trú; áp dụng biện pháp ngăn chặn, xử lý hành vi xâm hại hoặc đe dọa xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm, uy tín của người tố cáo theo quy định của pháp luật (Khoản 6, Điều 17).

Bổ sung trường hợp bồi thường do “thực hiện hành vi bị nghiêm cấm theo quy định của Luật Tiếp cận thông tin về cố ý cung cấp thông tin sai lệch mà không đính chính và không cung cấp lại thông tin”. Cụ thể, tại Khoản 7, Điều 17 có quy định như sau: Thực hiện hành vi bị nghiêm cấm theo quy định của Luật Tiếp cận thông tin về cố ý cung cấp thông tin sai lệch mà không đính chính và không cung cấp lại thông tin.

Bổ sung trường hợp được bồi thường do áp dụng trái pháp luật việc “hoàn thuế”. Theo đó, Nhà nước sẽ phải bồi thường nếu áp dụng thuế, phí, lệ phí trái pháp luật; thu thuế, phí, lệ phí trái pháp luật; truy thu thuế, hoàn thuế trái pháp luật; thu tiền sử dụng đất trái pháp luật (Khoản 9, Điều 17).

Bổ sung trường hợp được bồi thường do “ra quyết định xử lý kỷ luật buộc thôi việc trái pháp luật đối với công chức từ tổng cục trưởng và tương đương trở xuống”. Theo đó, Nhà nước sẽ phải bồi thường nếu cấp có thẩm quyền ra quyết định xử lý kỷ luật buộc thôi việc trái pháp luật đối với công chức từ tổng cục trưởng và tương đương trở xuống (Khoản 14, Điều 17).

Trong hoạt động tố tụng hình sự, dân sự và thi hành án

Trong hoạt động tố tụng hình sự, Luật TNBTCNN năm 2017 đã bổ sung trường hợp được bồi thường do người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp. Cụ thể, tại Khoản 1, Điều 18 quy định, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các trường hợp sau đây: Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp mà không có căn cứ theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và người đó không thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

Bổ sung trường hợp được bồi thường do pháp nhân thương mại bị khởi tố, truy tố, xét xử, thi hành án oan. Theo đó, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp: Pháp nhân thương mại bị khởi tố, truy tố, xét xử, thi hành án mà sau đó có bản án, quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự xác định không có sự việc phạm tội hoặc hành vi của pháp nhân không cấu thành tội phạm hoặc đã hết thời hạn điều tra vụ án mà không chứng minh được pháp nhân đã thực hiện tội phạm và pháp nhân đó không thực hiện hành vi vi phạm pháp luật (Khoản 9, Điều 18).

Trong hoạt động tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, Luật TNBTCNN năm 2017 đã bỏ lỗi cố ý đối với trường hợp ra bản án, quyết định trái pháp luật và tách thành 2 khoản riêng biệt (Khoản 5 và Khoản 6, Điều 19), đồng thời quy định cụ thể hơn căn cứ xác định hành vi trái pháp luật của người đã ra bản án, quyết định. Theo đó, Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp: Ra bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị cơ quan có thẩm quyền kết luận là trái pháp luật mà người ra bản án, quyết định đó bị xử lý kỷ luật, xử lý trách nhiệm hình sự. Thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy hoặc làm hư hỏng tài liệu, chứng cứ hoặc bằng hành vi khác làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc dẫn đến việc ban hành bản án, quyết định trái pháp luật.

Trong hoạt động thi hành án hình sự, Luật TNBTCNN đã bổ sung 1 trường hợp được bồi thường là: “Không thực hiện quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của tòa án đối với người bị kết án phạt tù”. Cụ thể, tại điểm d, Khoản 3, Điều 20 quy định Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các trường hợp sau đây: Tha tù trước thời hạn có điều kiện của tòa án đối với người bị kết án phạt tù. Còn trong lĩnh vực thi hành án dân sự, Luật TNBTCNN năm 2017 đã bỏ lỗi cố ý đối với trường hợp ra các quyết định về thi hành án và trường hợp tổ chức thi hành án các quyết định về thi hành án.

N.V