Công thần vọng các

BP - Theo sách “Đại Nam liệt truyện”, Đoan hùng Quận công Nguyễn Văn Trương là người được triều Nguyễn phong là “Đệ Nhất ngũ hổ tướng Gia Định”, được triều đình, quân sĩ và nhân dân gọi bằng mỹ từ “ông phúc tướng”. Ông sinh năm 1740 tại xã An Lý, huyện Lễ Dương, nay là xã Bình Phú, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Lúc nhỏ nhà nghèo ông phải đi giữ trâu cho người khác nhưng thiên tư về quân sự bộc lộ rất sớm. Ông tập hợp trẻ chăn trâu tổ chức thành đội ngũ, bày trận đồ, tự xưng là đại tướng, chỉ huy bọn trẻ đánh nhau.

Lớn lên ông vào sinh sống tại Gia Định. Không rõ năm nào và vì sao ông vào Gia Định, chỉ biết khoảng năm 1776, khi Nguyễn Lữ (một trong 3 thủ lĩnh của phong trào Tây Sơn) đem quân vào Nam, lấy được thành Sài Gòn, đuổi chúa Nguyễn Phúc Ánh chạy đến Trấn Biên (Biên Hòa), thì Nguyễn Văn Trương xin theo phò và được cho giữ chức Chưởng cơ cai quản binh thuyền. Ông được Nguyễn Lữ phân đóng giữ tại vùng Long Xuyên và đã lập nhiều chiến công, có lần ông truy đuổi Nguyễn Ánh chạy trối chết, may nhờ một cơn lốc, cây cối bị đổ, Nguyễn Ánh mới  thoát được.

Nhận thấy sự chia rẽ của anh em nhà Tây Sơn, nghiệp lớn khó thành nên ông bỏ Nguyễn Lữ. Năm 1787, khi Nguyễn Ánh từ Xiêm (Thái Lan) về, ông đem 300 quân và 15 chiếc thuyền về hàng, được Nguyễn Ánh phong làm Khâm sai chưởng cơ, cai quản đạo tiên phong doanh thủy trung quân. Sau nhờ lập nhiều chiến công ông được phong Khâm sai chưởng đạo tiền phong, Trung quân thủy dinh. Từ đây ông tham gia hàng trăm trận, trận nào cũng thắng lợi vẻ vang. Có thể kể một phần trong “nhật ký hành quân” của ông như sau:

Tháng 8-1788, Nguyễn Văn Trương cùng Lê Văn Quân, Tôn Thất Hội, Võ Tánh, Tô Văn Đoái, Hoàng Văn Khánh, Tống Phúc Ngoạn giúp Nguyễn Ánh lấy lại thành Gia Định. Năm 1793, cùng Võ Tánh dẫn thủy quân, còn Nguyễn Văn Thành, Tôn Thất Hội cùng Nguyễn Huỳnh Đức đem bộ binh đánh Phan Rí. Toàn thắng, quân Nguyễn tiến đánh Diên Khánh, Nha Trang và Phú Yên, sau đó tiến đánh Quy Nhơn. Tây Sơn đưa một lực lượng lớn đến cứu viện, quân Nguyễn phải rút về Diên Khánh. Năm 1794, cùng Nguyễn Văn Thành đánh vào cửa biển Đại Cổ Lũy (Quảng Ngãi) cướp được rất nhiều binh thuyền, lương thực của Tây Sơn. Năm 1795, chỉ huy tướng sĩ 3 doanh giải vây được thành Diên Khánh. Năm 1797, theo Nguyễn Ánh đánh Quy Nhơn, Phú Yên, Đà Nẵng, ra đến tận cửa biển Tư Hiền đánh vào đồn ở núi Phú Gia. Tất cả đều toàn thắng.

Tháng giêng năm 1801, Nguyễn Văn Trương, Tống Phước Lương, Lê Văn Duyệt, Võ Di Nguy đem quân vào đánh cửa Thị Nại. Đây là trận “thủy chiến” dữ dội nhất của hai phía Tây Sơn - Nguyễn Ánh. Phía Nguyễn Ánh chết 4.000 quân, trong đó có Thủy sư đô đốc Võ Di Nguy. Nhưng phía Tây Sơn thiệt hại hơn 20.000 quân, 1.800 chiến thuyền và 800 đại bác. Công đầu trận này thuộc về Nguyễn Văn Trương.

Sau trận này, Nguyễn Ánh sai mang ấn và dây thao đại tướng đến giữa trại quân trao cho Nguyễn Văn Trương và phong làm Khâm sai chưởng trung quân, Bình Tây đại tướng quân quận công. Nhưng trận thủy chiến thắng lợi trên sông Nhật Lệ mới là đóng góp lớn nhất của ông cho sự nghiệp của Nguyễn Ánh. Năm 1802, vua Cảnh Thịnh sai em là Nguyễn Quang Thùy trấn giữ Nghệ An, còn tự mình cầm quân định chiếm lại Phú Xuân. Đây là trận đánh có ý nghĩa quyết định cho cuộc chiến giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh.

Hai bên chạm nhau ở Trấn Ninh. Đánh từ sáng đến chiều quân Tây Sơn vẫn không tiến lên được. Thấy thế trận ngày càng khốc liệt bất phân thắng bại, Bùi Thị Xuân cưỡi voi liều chết đánh riết vào lũy Trấn Ninh, nơi Nguyễn Phúc Ánh đang cố thủ. Bà xua quân xung trận, tự tay thúc trống liên hồi. Quân của Nguyễn Ánh đã dao động định vượt sông Gianh mở đường máu thoát thân. Lúc quân Tây Sơn đang ở thế thắng thì thủy quân của Nguyễn Ánh do Nguyễn Văn Trương chỉ huy đánh tan thủy quân Tây Sơn ở cửa biển Nhật Lệ tràn lên tiếp cứu. Bộ binh Tây Sơn tan vỡ. Quang Toản rút chạy, Bùi Thị Xuân buộc lòng phải phò vua ra Bắc. Từ đó, quân Tây Sơn trượt dài trong thất bại.

Lời bàn:

Trong lịch sử phong kiến Việt Nam, duy nhất chỉ có vị tướng không những được triều Nguyễn phong là “Đệ nhất ngũ hổ tướng Gia Định” mà còn được cả hai phía Tây Sơn và Nguyễn Ánh gọi bằng mỹ từ “ông phúc tướng”. Đó là Đoan hùng Quận công Nguyễn Văn Trương. Xuất thân từ nghèo khó, nhưng Nguyễn Văn Trương dần vươn lên trở thành một danh tướng giỏi dùng thủy binh, góp công dựng nghiệp đế của nhà Nguyễn. Đó là cả một quá trình “vượt khó” không ngừng của vị danh tướng đất Quảng. Không chỉ giỏi thủy chiến, có lòng nhân nghĩa, vị tướng họ Nguyễn còn là người “biết giữ pháp độ cẩn thận, không đem công nghiệp tự khoe, cho nên tuy xuất thân là hàng tướng mà trước sau được vua yêu mến, ít người theo kịp”.

Cuộc đời và võ nghiệp của Nguyễn Văn Trương là một trang sử đặc biệt trong giai đoạn đầu triều Nguyễn, ảnh hưởng xuyên suốt lịch sử và lịch sử văn hóa Việt Nam thời trung, cận đại trên nhiều phương diện. Trong đó, đạo đức võ thuật ông đã để lại nhiều bài học cho người đời sau. Vốn là kẻ tài giỏi, có công to với vương triều, lại là kẻ võ biền nhưng tướng họ Nguyễn lại có cái đức tốt của kẻ làm quan với dân, làm tôi với vua, thật đáng quý lắm thay. Hơn 2 thế kỷ trôi qua, những đóng góp của ông vẫn có giá trị to lớn, để lại bài học sâu sắc về đạo đức của người cầm quân.

N.D