Chọn nghề hay để nghề chọn?

BP - Hiện nay, nhiều học sinh lớp 12 chọn ngành nghề đăng ký theo học tại các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp thường theo cảm tính, trào lưu chọn ngành nghề “hot” của bạn bè hoặc định hướng của cha mẹ và người thân. Hầu như các em chưa nhận thức rõ một điều quan trọng: Trước khi chọn nghề phải “hiểu mình, hiểu nghề”, nhằm tránh tình trạng chọn sai nghề hoặc nghề không phù hợp với năng lực, sở thích, đam mê của mình.

Nghề phải phù hợp  với năng lực

Hiểu mình là để xác định đúng các tố chất nổi trội của bản thân, hiểu rõ khát khao, mong muốn của mình sau này muốn làm gì. Từ đó khoanh vùng một số ngành nghề có thể đáp ứng được nhu cầu của bản thân, để tập trung tìm hiểu và lựa chọn. Mỗi một nghề ra đời đều nhằm đáp ứng một nhu cầu nào đó của con người. Vì vậy, mỗi nghề đều có nhiệm vụ riêng, còn gọi là sứ mệnh nghề nghiệp. Hiểu nghề là để khẳng định mình không ngộ nhận (nhận thức sai) về nghề khi lựa chọn. Từ đó có cơ sở khẳng định mình sẽ làm chủ được nghề và hoàn thành xuất sắc sứ mệnh nghề nghiệp đã chọn. Khi đã thấu hiểu được hai vấn đề này, các em sẽ tránh được tình trạng ngộ nhận về bản thân, ngộ nhận về ngành nghề và tránh được việc chọn sai nghề, hạn chế tình trạng thất nghiệp sau này hoặc khi có công việc rồi mà vẫn cảm thấy chán nản, không đam mê, cống hiến vì nghề.

Khi lựa chọn ngành nghề theo học, các em phải tự đặt câu hỏi: Khả năng của mình tới đâu, năng lực học tập, năng khiếu của mình liệu có phù hợp với ngành nghề sẽ chọn, mình có thật sự thích thú với ngành nghề dự định theo học? Trả lời được các câu hỏi này đồng nghĩa với việc các em đã nhận biết được khả năng, sở trường nghề nghiệp của mình. Có rất nhiều phương pháp giúp các em nhận biết về các tố chất, năng khiếu, sở trường nổi trội của mình như: phương pháp tự nhận thức (khám phá bản thân thông qua hoạt động thực tế); phương pháp kết hợp (sử dụng công cụ trắc nghiệm hiện đại kết hợp phương pháp tự nhận thức truyền thống như trắc nghiệm sinh học gen vân da tay để đánh giá đặc điểm bẩm sinh di truyền)...

Sau khi đã xác định được năng khiếu, sở trường nổi trội của mình, các em sẽ dễ dàng và lựa chọn đúng ngành nghề phù hợp với khả năng, sở thích. Ví như bạn A có sở trường viết, thích chụp ảnh, có kỹ năng quan sát tốt và có trí năng (năng lực hiểu biết và suy nghĩ) biểu đạt ngữ văn, sử dụng thành thạo ngôn ngữ nói và viết thì có khuynh hướng nghề nghiệp phù hợp với ngành báo chí truyền thông, dịch giả, biên tập... Bạn B có trí năng tư vấn, phán đoán, tự sắp xếp và dẫn dắt mọi việc theo ý muốn thì có khuynh hướng nghề nghiệp phù hợp với nhóm ngành tâm lý, tư pháp, quản lý... Bạn C có trí năng logic, tính toán, khả năng suy luận và giải quyết tốt các vấn đề tư duy trừu tượng thì có khuynh hướng nghề nghiệp với nhóm ngành khoa học - kỹ thuật, tài chính - kế toán, kỹ sư xây dựng...

Hiểu bản chất nghề để chọn đúng

Ngoài việc xác định khả năng của mình phù hợp với ngành nghề gì, các em cần phải tìm hiểu bản chất hay nội dung nghề nghiệp mình sẽ theo đuổi. Để có câu trả lời, các em phải tự tìm hiểu qua sách báo, internet, những người đang hoạt động trong nghề hoặc tự mình thâm nhập thực tiễn để tìm hiểu. Muốn biết được bức tranh tổng quan về các ngành nghề hiện nay trong xã hội, các em phải tìm hiểu “họa đồ nghề” (bản đồ mô tả nghề nghiệp). Thông qua “họa đồ nghề” để hiểu rõ đặc điểm, tính chất, yêu cầu, xu hướng phát triển, cơ hội nghề nghiệp, trường đào tạo nghề; các yếu tố cần và đủ của một nghề nhất định.

Các yếu tố “cần” cho một ngành nghề sẽ bao gồm: đối tượng của nghề, mục đích hoạt động của nghề, công việc chính của nghề, công cụ lao động phục vụ cho nghề và môi trường làm việc của nghề. Nếu tìm hiểu một cách nghiêm túc, các em dễ dàng nhận thấy những yếu tố này và hiểu đúng bản chất nghề mình sẽ lựa chọn một cách khái quát nhất. Còn yếu tố “đủ” của một nghề chính là yêu cầu của nghề đó đối với người lao động nhằm đảm bảo người lao động có thể hoàn thành sứ mệnh nghề nghiệp. Nó bao gồm: ngoại hình, sức khỏe, tính cách; tiềm năng trí tuệ; kiến thức, kỹ năng, xu hướng phát triển nghề trong tương lai...

Ví như bạn A chọn nghề nghiệp sau này của mình là nhân viên kế toán thì phải hiểu được công việc chính, những phẩm chất cần thiết của người lao động ở nghề này. Công việc chính của nhân viên kế toán sẽ bao gồm thu thập thông tin về các hoạt động kinh tế, tài chính phát sinh trong một đơn vị để đưa vào chứng từ kế toán; ghi sổ kế toán; tổng hợp làm báo cáo kế toán... Những phẩm chất cần thiết của nhân viên kế toán gồm khả năng tính toán giỏi, yêu thích các con số; trung thực, chính xác và cẩn thận; tư duy logic cao; khả năng ứng xử, giao tiếp khéo léo; chịu áp lực công việc; sử dụng thành thạo máy vi tính...

 Nói tóm lại, muốn chọn một nghề đúng với thực lực, sở trường và đam mê thì trước tiên các em phải “hiểu mình, hiểu nghề”, sau đó mới đưa ra quyết định lựa chọn đúng đắn cuối cùng, có nghĩa là mình phải chọn nghề. Khi đã lựa chọn đúng ngành nghề yêu thích, phù hợp với năng lực, say mê học nghề, thành thục, sẵn sàng cống hiến hết mình vì nghề thì chuyện “thất nghiệp” khó xảy ra.   

Hồng Phấn