Chòi rẫy - Nơi bảo vệ thành quả lao động của đồng bào Xêtiêng

BP - Sinh tồn trên một nền nông nghiệp tự cấp, tự túc, trình độ kỹ thuật thô sơ, tổ chức lao động tập thể giản đơn nên thuở xa xưa, đồng bào Xêtiêng sinh sống trên núi rừng Bình Phước đã dựng lên chòi ở những bìa rẫy để bảo vệ hoa màu, cất lương thực mới thu hoạch hoặc làm chỗ nghỉ ngơi trong quá trình canh tác. Không ai nhớ chòi rẫy có từ thuở nào nhưng đến bây giờ, tại những bưng bàu trồng lúa nước với diện tích lớn, người Xêtiêng vẫn dựng chòi.

Trước khi dựng chòi, đồng bào Xêtiêng làm nghi lễ cúng dựng chòi. Nếu lập chòi cho sóc thì già làng làm chủ lễ còn chòi của nhà mình thì đàn ông làm chủ. Già làng Điểu Grớt, thôn Thiện Cư, xã Thiện Hưng (Bù Đốp) cho biết: Lễ vật cúng dựng chòi gồm 1 con gà, trứng gà, xôi, các loại bánh, rượu trắng, trầu cau, 1 nải chuối, bình trà được đặt trên một cái khay riêng và phương tiện hành lễ như nến đính vào mâm lễ vật, chén lửa than đốt trầm hương và một ly nước. Hệ thống lễ vật được đặt theo chiều đông - tây. Già làng ngồi đối diện với mâm lễ, mặt hướng về phía mặt trời mọc. Bắt đầu lễ khấn, già làng đốt nhang, thắp sáng những cây nến, đốt trầm hương và thực hiện nghi thức tẩy uế. Sau đó già làng rót rượu vào chén rồi khấn. Bài văn khấn có nội dung: nêu các vị thần được mời, lễ vật để mời, lý do mời, lời cầu xin các vị thần... Sau khi các thủ tục của lễ cúng dựng chòi xong thì bắt đầu làm chòi. Chòi rẫy của đồng bào Xêtiêng có dạng nhà sàn, kích thước mặt bằng khoảng 1,5-2m2, cao chừng 2m, được dựng trên 4 cây gỗ to chắc được buộc dây kiên cố. Thân cây không bào chuốt, để nguyên các chạc làm chỗ treo móc các vật dụng sản xuất. Nối kết các thân cột và cũng là điểm tựa để lót sàn là những thanh gỗ hoặc tre nằm song song trên mặt đất. Chòi rẫy được để thoáng 4 mặt, cấu trúc mái giống như ngôi nhà sàn, gồm hai mái lớn đổ về hai phía theo chiều dài và hai mái đầu hồi. Tất cả các mái đều được kéo xuống che kín hơn một nửa chiều cao của vách, khoảng không gian giữa mái và sàn cũng là cửa ra vào sau khi leo lên một đoạn thang ngắn.

Chòi rẫy của người Xê tiêng còn có giá trị đặc biệt khi đây còn là nơi tình tự, tâm sự của các đôi trai gái trong những đêm trăng thanh gió mát, là cầu nối tình cảm cho những cuộc hôn nhân sau này. Chòi rẫy đã góp phần bảo vệ thành quả lao động của đồng bào Xêtiêng qua những tháng ngày lao động vất vả, nặng nhọc đem lại cuộc sống ấm no, đủ đầy và ấp sóc yên vui.

V.Tâm