Bất cập trong Bộ luật Tố tụng dân sự

BPO - Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015 đã được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 25-11-2015 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2016, trừ các quy định sau đây của bộ luật này có liên quan đến quy định của Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13 thì có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2017. Mặc dù mới được áp dụng vào cuộc sống được 1 năm, nhưng trong nội dung của bộ luật này đã phát sinh bất cập với luật chuyên ngành - Luật Tố tụng hành chính.

Cụ thể, tại Điều 227 trong Bộ luật Dân sự năm 2015 và điều 157 trong Luật Tộ tụng hành chính năm 2015 quy định về sự có mặt của đương sự, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự hoàn toàn giống nhau, với nội dung như sau: Tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ nhất, đương sự hoặc người đại diện của họ, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự phải có mặt tại phiên tòa; nếu có người vắng mặt thì Hội đồng xét xử phải hoãn phiên tòa, trừ trường hợp người đó có đơn đề nghị xét xử vắng mặt. Tòa án phải thông báo cho đương sự, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự về việc hoãn phiên tòa.

Tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ hai, đương sự hoặc người đại diện của họ, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự phải có mặt tại phiên tòa, trừ trường hợp họ có đơn đề nghị xét xử vắng mặt; nếu vắng mặt vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan thì tòa án có thể hoãn phiên tòa, nếu không vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan thì xử lý như sau: Nguyên đơn vắng mặt mà không có người đại diện tham gia phiên tòa thì bị coi là từ bỏ việc khởi kiện và tòa án ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án đối với yêu cầu khởi kiện của người đó, trừ trường hợp người đó có đơn đề nghị xét xử vắng mặt. Nguyên đơn có quyền khởi kiện lại theo quy định của pháp luật; Bị đơn không có yêu cầu phản tố, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan không có yêu cầu độc lập vắng mặt mà không có người đại diện tham gia phiên tòa thì tòa án tiến hành xét xử vắng mặt họ; Bị đơn có yêu cầu phản tố vắng mặt mà không có người đại diện tham gia phiên tòa thì bị coi là từ bỏ yêu cầu phản tố và Tòa án quyết định đình chỉ giải quyết đối với yêu cầu phản tố, trừ trường hợp bị đơn có đơn đề nghị xét xử vắng mặt. Bị đơn có quyền khởi kiện lại đối với yêu cầu phản tố đó theo quy định của pháp luật; Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập vắng mặt mà không có người đại diện tham gia phiên tòa thì bị coi là từ bỏ yêu cầu độc lập và tòa án quyết định đình chỉ giải quyết đối với yêu cầu độc lập của người đó, trừ trường hợp người đó có đơn đề nghị xét xử vắng mặt. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập có quyền khởi kiện lại đối với yêu cầu độc lập đó theo quy định của pháp luật; Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự vắng mặt thì tòa án vẫn tiến hành xét xử vắng mặt họ.

Theo quy định trên đây thì khi tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ nhất mà nguyên đơn hoặc người khởi kiện vắng mặt thì Hội đồng xét xử phải hoãn phiên tòa (trừ trường hợp có đơn xin xét xử vắng mặt hoặc có người đại diện của nguyên đơn hoặc người khởi kiện tham gia phiên tòa). Khi Tòa triệu tập hợp lệ lần thứ hai, nếu nguyên đơn hoặc người khởi kiện vắng mặt mà không vì sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan, không có đơn xin xét xử vắng mặt, cũng không có người đại diện tham gia phiên tòa thì bị coi là từ bỏ việc khởi kiện và tòa án sẽ ra quyết định đình chỉ giải quyết yêu cầu khởi kiện đó.

Luật quy định là vậy, nhưng trong thực tế có không ít phiên tòa sơ thẩm, Hội đồng xét xử không thể áp dụng quy định trên, mà phải triệu tập hợp lệ tới lần thứ 3, 4, 5...., là do sự vắng mặt của người làm chứng, người phiên dịch, người giám định dẫn tới phải hoãn phiên tòa theo luật định. Ví dụ ở lần triệu tập hợp lệ lần thứ 2 các thành phần tham gia có đủ, chỉ thiếu người làm chứng mà không có người thay thế khiến phải hoãn phiên tòa theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Cụ thể, tại Điều 321 của Bộ luật Tố tụng dân sự có quy định như sau: Người làm chứng có nghĩa vụ tham gia phiên tòa theo giấy triệu tập của tòa án. Trường hợp người làm chứng vắng mặt thì Hội đồng xét xử quyết định vẫn tiến hành xét xử hoặc hoãn phiên tòa. Hội đồng xét xử vẫn tiến hành xét xử trong trường hợp người làm chứng vắng mặt nhưng trước đó họ đã có lời khai trực tiếp với tòa án hoặc gửi lời khai cho tòa án. Chủ tọa phiên tòa công bố lời khai đó. Hội đồng xét xử quyết định hoãn phiên tòa nếu việc vắng mặt của người làm chứng tại phiên tòa gây khó khăn, ảnh hưởng đến việc giải quyết khách quan, toàn diện vụ án. Người làm chứng vắng mặt tại phiên tòa không có lý do chính đáng và việc vắng mặt của họ gây cản trở cho việc xét xử thì có thể bị dẫn giải đến phiên tòa theo quyết định của Hội đồng xét xử, trừ trường hợp người làm chứng là người chưa thành niên.

Với Tòa án nhân dân tỉnh Bình Phước, vụ kiện tranh chấp quyền sử dụng 2,4 ha đất giữa bà Nguyễn Thị An và ông Lê Đức Thú ở xã Long hà, huyện Bù Gia Mập là một ví dụ điển hình. Từ năm 1996 đến 2016, vụ kiện này đã được hai cấp tòa đưa ra xét xử nhiều lần, trong đó có tới 6 lần phải hoãn vì thiếu một trong số thành phần lẽ ra phải có mặt tại phiên tòa. Và vấn đề đặt ra ở đây là nếu ở lần triệu tập hợp lệ lần thứ 3 hoặc lần thứ 4 mà nguyên đơn hoặc người khởi kiện vắng mặt thì phải xử lý ra sao? Rõ ràng là không được đình chỉ yêu cầu khởi kiện của họ vì không có căn cứ pháp luật (Luật chỉ quy định đình chỉ yêu cầu khởi kiện của họ ở lần triệu tập hợp lệ lần thứ 2 mà họ vắng mặt, chứ luật không quy định như vậy khi họ vắng mặt ở lần triệu tập hợp lệ thứ 3, thứ 4....) ! Vậy nên cần phải sửa chữa, bổ sung, thay vì quy định “Tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ hai,...” như hiện nay, trong Bộ luật Tố tụng Dân sự hoặc luật Tố tụng Hành chính chỉ cần thêm 1 chữ “từ” vào trước chữ “lần” và thành “Tòa án triệu  tập hợp lệ từ lần thứ hai,....” là không có gì phải bàn cãi.

NV