Bảo vật quốc gia - Kỳ 12: Vạc đồng Cẩm Thủy

Là hiện vật độc bản và hoàn hảo, vạc đồng Cẩm Thủy vừa được công nhận là bảo vật quốc gia.  

Tuy nhiên cho đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được vạc đồng Cẩm Thủy được dùng vào mục đích gì và tại sao một vị quan khâm sai lại cho làm ra chiếc vạc này.

Năm 1981, trong quá trình đào đắp một công trình tại khu vực ngã ba Đình Hương, thuộc địa bàn P.Hàm Rồng, TP.Thanh Hóa, Ban chỉ huy quân sự TP.Thanh Hóa đã phát hiện ra chiếc vạc này. Sau đó, chiếc vạc được mang về bảo quản tại trụ sở Ban chỉ huy quân sự TP.Thanh Hóa và mãi đến ngày 1-8-2002, chiếc vạc quý mới được bàn giao cho Bảo tàng Thanh Hóa quản lý và trưng bày.

Chiếc vạc có kiểu dáng hình trụ, cao 79,8 cm, đường kính miệng 134,4 cm, đường kính đáy 115 cm. Miệng vạc hơi loe, thành miệng vát, đáy lồi. Trên miệng gắn 6 quai to hình chữ U trang trí kiểu vặn thừng cách đều nhau. Bên trong thành miệng tạo gờ, giữa tai quai trang trí hoa văn các chấm tròn nổi tạo thành bông hoa 5 cánh (nhụy hoa là một chấm tròn to, cánh hoa là 5 chấm tròn nhỏ). Khoảng cách giữa các quai trang trí hoa văn hoa lá dây (gồm 4 cụm) và 2 dòng minh văn chữ Hán đối xứng nhau, mỗi dòng gồm 11 chữ, nét chữ nổi đậm, rõ ràng.

Bên ngoài sát dưới thành miệng trang trí một băng hoa văn hình hoa chanh xen kẽ vân mây và được giới hạn bởi hai đường gờ nổi chạy quanh. Ngăn cách phần thân với miệng và đáy vạc là đường gờ nổi đậm hình sống trâu, hai bên có hai đường gờ nổi nhỏ chạy quanh, thân vạc trang trí các đường gờ nổi tạo thành kiểu bổ ô dọc quanh thân vạc (gồm 6 ô). Sát đáy vạc có một đường gờ nổi chạy quanh, một bên sát đường gờ (đối diện phần quai xuống đáy) có hình một lỗ lõm tròn.

Căn cứ vào minh văn chữ Hán trên miệng vạc “Cẩm Thủy huyện Khâm sai chính thống lĩnh Quận công Tạo. Nhâm Thân niên, thập nhất nguyệt, nhị thập bát nhật chú” (dịch nghĩa: “Chính thống lĩnh Tạo Quận công quan khâm sai huyện Cẩm Thủy. Đúc ngày 28 tháng 11 năm Nhâm Thân”), các nhà nghiên cứu đã xác định đây là chiếc vạc lớn do Tạo Quận công, tức quan khâm sai huyện Cẩm Thủy Phạm Ngô Cầu sai đúc ngày 28-11 (âm lịch) năm 1752, thế kỷ 18, thời Lê Trung hưng. Đây được đánh giá là chiếc vạc đồng nguyên vẹn lớn nhất Việt Nam cho đến thời điểm hiện nay và mang tính địa phương rõ rệt. Thậm chí, do chiếc vạc quá lớn, nên đến nay Bảo tàng Thanh Hóa cũng chưa biết chính xác nó nặng bao nhiêu. Mỗi lần di chuyển chiếc vạc người ta phải huy động máy cẩu mới di chuyển nổi.

Quan khâm sai đúc vạc đồng làm gì ?

Theo sách Lê Quý kỷ sự (Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1974) thì “vạc tượng trưng cho cơ nghiệp thiên tử”. Chỉ có vua, chúa mới cho đúc những chiếc vạc lớn nhằm thể hiện quyền uy của mình. Hiện ở Huế đang trưng bày 15 chiếc vạc đồng do các chúa Nguyễn và về sau là vua Minh Mạng cho đúc. Cùng với cửu đỉnh, những chiếc vạc đồng này chính là biểu tượng cho uy quyền của nhà Chúa và vương triều Nguyễn. Vì vậy, cho đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa thể lý giải được chính xác chiếc vạc đồng Cẩm Thủy được làm ra nhằm mục đích gì.

Trao đổi với Thanh Niên, bà Nguyễn Thanh Hiền, Phó giám đốc Bảo tàng Thanh Hóa, cho biết trong quá trình khảo cứu vạc đồng Cẩm Thủy, nhiều nhà nghiên cứu đã đặt câu hỏi vì sao một vị quan khâm sai huyện Cẩm Thủy lại cho đúc chiếc vạc lớn vốn được xem là biểu tượng uy quyền của các bậc đế vương. Có phải người cho làm ra chiếc vạc lớn này nhằm lưu lại sự nghiệp của mình hay không, hay còn có ẩn tình gì đằng sau chiếc vạc này?

Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1992) ghi: “Phạm Ngô Cầu là một võ tướng nhà Trịnh, được ban tước Tạo Quận công. Ông được Lê Hiến Tông và Trịnh Sâm rất tín nhiệm, thường giao cho ông những công vụ quan trọng. Ông có tài dùng binh, khi làm trấn thủ phủ Thuận Hóa, phải đối đầu với nghĩa quân Tây Sơn. Năm 1786 vì mắc kế phản gián của nhà Tây Sơn, ông bị chiếm mất thành, phải tự trói mình đầu hàng. Các tướng Tây Sơn giải ông về Quy Nhơn rồi xử tử hình cùng năm”.

Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Nhà xuất bản Giáo dục, 1998) cho biết trong thời gian giữ chức trấn thủ phủ Thuận Hóa, Phạm Ngô Cầu luôn quan tâm đến việc học hành của chúng dân. Năm 1777, ông đã đề nghị chúa Trịnh Sâm cho khôi phục lại việc học ở Thuận Hóa vốn bị gián đoạn do chiến tranh nhiều năm và được Trịnh Sâm chấp thuận, cho mở trường thi hương để thu hút nhân tài cho đất nước. “Mặc dù không tìm được những ghi chép về Phạm Ngô Cầu trong thời gian làm khâm sai huyện Cẩm Thủy, nhưng qua những ghi chép về giai đoạn ông làm trấn thủ phủ Thuận Hóa cho thấy, ông là người rất có thế lực và việc làm ra chiếc vạc trên nhiều khả năng nhằm mục đích thể hiện uy lực của cá nhân ông”, bà Nguyễn Thị Hiền nhận định.

Nguồn TNO